Bern, Burgerbibliothek, Cod. AA 90.12
Creative Commons License

Redigiert von Florian Mittenhuber, Mai 2021.

Manuscript title: Auszüge aus einem Antidotarium; Isaac Judaeus: De diaetis universalibus; Ps.-Galenus: Liber alter de dynamidiis; Sententiae ex libro Proverbiorum; Medizinische Rezepte; Exzerpte (Fragment).
Place of origin: Frankreich: Ost- (?)
Date of origin: 12. Jh.
Support: Pergament.
Extent: 4 Doppelblätter, 2 Blätter (s. unten Lagen).
Format: 23 x 15,5 cm, unregelmässig beschnitten.
Foliation: Moderne Foliierung: 1–10.
Collation: (IV+2)10 [die inneren und äusseren beiden Doppelblätter des Quaternio vertauscht, richtige Reihenfolge: f. 34, 12, 78, 56; die letzten beiden Blätter angeklebt]; keine Lagensignatur.
Condition: Gut.
Page layout: Einspaltig, Schriftspiegel 18,5–19,5 x 11,5 cm, 39–42 Zeilen (unregelmässig), Blindlinierung, Punktierung am Rand.
Writing and hands: Späte karolingische/ frühe gotische Minuskel; mehrere Schreiber.
Decoration: Initialen in Tinte, einige davon in formschöner Capitalis, gespalten und einfach verziert.
Additions: Schwarzer Rundstempel Bibliotheca Bernensis, 27mm (siehe Agnes Wegmann: Schweizer Exlibris, Zürich 1933–1937, Nr. 573 "nach 1600"), f. 1r unten.
Binding: Papierumschlag (f. I, II) aus Konzeptpapier (18./19. Jh.). Die Aufschrift A 51 auf der ersten Seite ist irreführend, ebenso die Angabe bei Hagen.
Contents:
  • 1. Auszüge aus einem Antidotarium (Fragment).
    • Edition:
      • Nicolaus <Myrepsus>; Agricola, Johann: Nicolai Alexandrini Medici Graeci Vetustissimi liber de Compositione Medicamentorum secundum loca … Ingolstadt: Weissenhorn, Alexander I., 1541 [= VD16: N 1555].
    • 3r4v; 1r2r Antidotarium (Auszüge). Antidotum, quo Pitagoras auctor utebatur contra omnia (3v) Confectio rodomellis hutilis tisicis Cataplasma ad dolorem totius capitis Cataplasma optimum ad dolores diversarum partium capitis (4r) Emplastrum apostolicon (4v) Emplastrum exiracoceum Paulini antidotum maius… (1r) Sal sacerdotale, quo utebantur sacerdotes in diebus Helie prophete propter dolorem capitis Violatum magnum optimum Unguentum martiaton (1v) Medicamentum ad eos, qui in febribus ex nimio dolore capitis dormire nequeunt (2r) Laxativum optimum ad purgandum cotidianas febres …–… IIII. ante horam accessionis cum libanotidos decoctione.
      Ed. Ingolstadt (1541), hier z.B. Cap. 26 (Anfang), 142–146 (Confectio, Cataplasma), 281–283 (Emplastrum), 464 (Schluss), 991–993 (Violatum) etc.
  • 2. Isaac Judaeus: De diaetis universalibus (Fragment).
    • Edition:
      • Isaaci Iudaei ... De diaetis universalibus et particularibus libri 2. Basel, Henricpetri, 1570.
    • 2v; 7r8v; 5r6r Isaac Judaeus: De diaetis universalibus, II,3 (Fragment). Apium duplex est, domesticum videlicet et silvestre eiusque humi[di]tatem (7r) veretri inflatio ut minoris fiat nocumenti (5r) temperetur, findatur …–… ut humiditas putredini non appareat, sed medicinam conferat.
      Ed. Basel (1570), S. 454–485.
    • (6v) Isaac Judaeus: De diaetis universalibus, II,2–3 (Auszüge). Endivia duplex est, silvestris et domestica Nuces secundum medicinam Amigdale dulces sunt Glandes frigidae sunt Castanee calidae sunt …–… farina eius cum melle mixta mobilitatem facit.
      Ed. Basel (1570), S. 452–454, 436–438, 434–436, 416–418.
  • 3. Ps.-Galenus: Liber alter de dynamidiis (Fragment).
    • Edition:
      • Galeni opera omnia, Bd. 4: Quartus tomus operum Galeni … huic tomo adiecti sunt libri spurii Galeno adscripti … Lyon, Jean Frellon, 1550.
    • (9rv) Liber alter de dynamidiis. ficiat pro eo fiet solutio egritudinis. Urina cum sudore, si in febrium aumento venerit Urina lucida valde frenesin significat. He ambe, id est causon et sinochus (9v) crisin cum aliquo dolore futuram dicit. Urina nigra quartanam nuntiat demonstrat egrotum. Quartanes febres in initio pulsum faciunt rarum …–… parvus pulsus est, qui levi ictu ambitum arterie tetendit et inspicientium digitos breviter pulsaverit.
      Vgl. die Ed. Lyon (1550), hier Sp. 920B–921A, 919B–D, 921B–922A [mit Auslassungen und Umstellungen].
  • 4. Sententiae ex libro Proverbiorum (Fragment).
    • Editionen:
      • PL: Migne, Jacques-Paul (Hg.): Sancti Eusebii Hieronymi Stridonensis presbyteri opera omnia. Paris 1845–1846 [= Patrologiae cursus completus ... Series Latina Bd. 22–30].
      • RB: Stegmüller, Friedrich: Repertorium biblicum medii aevi. Bd. 1. Madrid 1950.
    • (10r) Sententiae ex Prv. 28,4–30,23. Qui derelinqunt legem laudunt imperium …–… per ancillam cum heres fuerit domine sue.
      PL 28, 1269D–1272B; RB 1, Nr. 22.
  • 5. Medizinisches Rezept (Fragment).
    • (10r) Rezept. Diaprassum magnum sanat capitis vertigines …–… et in umbra sicati usui reserventur.
  • 6. Johannes Scotus: De divisione naturae [Exzerpt] (Fragment).
    • Edition:
      • PL: Migne, Jacques-Paul (Hg.): Joannis Scoti opera. Bd. 1. Paris 1865 [= Patrologiae cursus completus ... Series Latina Bd. 122].
    • (10v) Johannes Scotus: De divisione naturae I,74–77. Hec enim omnia uno eodemque accipienda sunt intellectu, ut enim voluntas et amor …–… non recipit intellectum sub[stantia]e et accidentium.
      PL 122, 519A–524A (Schluss verkürzt).
  • 7. Medizinisches Rezept (Fragment).
    • (10v) Rezept. Emplastrum ad pectus et epat (corr. epar) et splen
Provenance of the manuscript: Vorbesitzer: Vermutlich Bongars, Jacques (1554–1612), jedoch ohne Namenszug und auch nicht im Katalog von Samuel Hortin nachzuweisen.
Acquisition of the manuscript: Durch die Schenkung von Jakob Graviseth 1632 in die Berner Bibliothek gelangt.
Kataloge:
  • In den handschriftlichen Bibliothekskatalogen von Hortin, Samuel: Clavis bibliothecae Bongarsianae MDCXXXIIII. Bern 1634 [= BBB Cod. A 5], Wild, Marquard: Catalogus Librorum Bibliothecae Civicae Bernensis MDCIIIC. Bern 1697 [= BBB Cod. A 4] und Engel, Samuel: Manuscripta A[nno] 1740. Bern 1740 [= BBB Mss.h.h.III.110] nicht erwähnt, ebenso nicht bei Sinner, Johann Rudolf: Catalogus codicum mss. bibliothecae Bernensis. Bern 1760–1772.
  • Hagen, Hermann: Catalogus Codicum Bernensium. Bern 1875, S. 114.
Literatur zur Handschrift (Auswahl):
  • Pellegrin, Elisabeth: Essai d’identification de fragments dispersés dans des manuscrits des bibliothèques de Berne et de Paris, in: Bulletin d’information de l’Institut de recherche et d’histoire des textes 9 (1960), S. 7–37, hier S. 11.
Externe Ressourcen: