Cologny, Fondation Martin Bodmer, Cod. Bodmer 133
Creative Commons License

Pellegrin Elisabeth, Manuscrits Latins de la Bodmeriana, Cologny-Genève 1982, pp. 311-314.

Manuscript title: Ps. Philo, Liber antiquitatum biblicarum; Hildebertus Cenomannensis, Carmina (extraits)
Date of origin: XIIe s. (fin)
Second folio: f. 2: // pauper patrimonia
Support: Parchemin assez épais et rigide.
Extent: I + 124 ff. (f. 120 gratté, blanc)
Format: 170 x 120 mm
Collation: Cahiers: f. 1-96: 12 quaternions; f. 97-102: ternion; f. 103-118: 2 quaternions; f. 119-120: binion dont les deux derniers ff. sont coupés; f. 121-124: binion. De nombreux bifolios sont formés de deux feuillets sur onglets et non d'une seule feuille pliée.
Page layout: justification: 120-125 x 75-8 5 mm. 20 lignes à la page. Réglure à la mine de plomb.
Writing and hands:
  • Ecriture régulière soignée, une main ?
  • Plusieurs feuillets sont palimpsestes: f. 66v, 71, 82v, 87, etc., on distingue vaguement aux rayons ultra-violets l'écriture primitive, assez grosse et ronde, peut-être du Xe s.
Decoration: Pas de titres contemporains; au f. Iv grande initiale rubriquée, rehaussée de vert et de pourpre, ornée d'entrelacs et palmettes sur fond pointillé de rouge, f. 3 initiale jaune un peu effacée.
Additions: Quelques gloses et corrections marginales contemporaines; f. 25 glose marginale: « Decem precepta » d'une main humanistique du XVe-XVIe s.
Binding: sur carton, peau de truie estampée à froid de triples filets au bord, et, au milieu de chaque plat, d'un petit personnage qui paraît tenir une crosse et un livre. Au dos cote 76 imprimée sur étiquette carrée.
Contents:
  • Iv-2v: s. Hieronymus: De uiris illustribus (extrait: chap. XI: Philo Iudaeus).
    titre (add. du XIVe s.): >Philo Iudeus Alexandrinus prologus beati Iero[nimi].< Philo iudeus natione Alexandrinus de genere sacerdotum iccirco a nobis. …–… Η θΥλΟΝ ΠλατοΝΙΖΕΙΝ (au-dessus: « aut Filo Platonem »). Tanta enim est similitudo sensuum et eloquii.
    • éd. G. Herding, Hieronymi De uiris inlustribus liber..., Leipzig, Teubner, 1924, p. 16-17·
    • E. C. Richardson, Hieronymus, Liber de viris inlustribus... (Texte und Untersuchungen, 14, 1), Leipzig, 1896, p. 14-15.
    • G. Kisch, ouvr. cit. supra, 1949, p. 109-110.
  • f. 3-119v: Ps. Philo: Liber antiquitatum biblicarum.
    titre (add. du XIVe s.), f. 1: >Philo iudeus de sucessione [sic] generacionis ueteris testamenti.< Adam genuit tres filios et unam filiam: Cain, Noaba, Abel et Seth …–… Non memor sis odii mei neque iniusticię meę.
    • éd. G. Kisch, ouvr. cit., 1949 (ms. P).
  • f. 120v-121v: [Carmen].
    sans doute un dialogue en quatrains précédés des lettres h puis M.
    Carnis in ardore flagrans monialis amore …–… h. Fons sue turbatur porcellus in hoc adaquatur.
    M. Iussa dedit proprie iussus canis a cane (?) caude (46 v. - cf. H. Walther, Initia carminum ac versuum medii aeui..., Göttingen, 1959 (et 1969), n° 2503, cite seulement ce manuscrit, d'après H. Schenkl).
  • f. 121v-123: [Hildebertus Cenomannensis, Carmen 50: De tribus uitiis: muliebri amore, auaritia, ambitione].
    pas de titre.
    Plurima cum soleant sacras euertere mentes …–… Fraude cruore dolis mens manus ora uacant (64 v.).
    • éd. Migne, P.L. 171, col. 1428-1429, et sous le nom de Marbode: col. 1491-1494.
    • B. Haureau, Notice sur les mélanges poétiques d' Hildebert de Lavardin, dans Notices et Extraits des manuscrits de la Bibliothèque nationale, 28, 2, 1878, p. 366-368.
    • éd. crit.: A. Brian Scott, Hildeberti Cenomannensis episcopi Carmina minora, Leipzig, Teubner, 1969, p. 40-43, n° 50.
  • f. 123-124: [Ps. Ovidius, De ludo scacchorum].
    pas de titre.
    Qui cupit egregium scacorum noscere ludum …–… Et mattum suffert si uia nulla patet (36 v.).
    • éd. C. Pascal, Poesia latina medievale, Sagge et note critiche, Catane, 1907, p. 139-141.
    • éd. critique: O. Schumann et B. Bischoff, Carmina Burana, I, Text, 3. Die Trink-und Spielerlieder. Die geistlichen Dramen, Nachträge..., Heidelberg, 1970, p. 55-56, n° 210.
  • f. 124-124v: [Carmen].
    pas de titre.
    Ambrosię flores uiolęque crocique recentes …–… His fortuna bonis addere nulla potest (18 v. - cf. H. Walther, ouvr. cit., n° 907).
    • éd. d'après le ms. Berlin Phill. 1694: E. Wattenbach, Beschreibung einer Handschrift mittelalterlicher Gedichte, dans Neues Archiv, XVII, 1892, p. 374·
    • avec traduction anglaise: P. Dronke, Medieval latin and the rise of European love-lyric, I, 2e éd. Oxford, 1968, p. 248.
  • f. 124v: [Hildebertus Cenomannensis, Carmen 9: Ad Milonem].
    Thura piper uestes argentum pallia gemmas …–… Nunquam uendentem deserit aut minuit. (4 v. - cf. H. Walther, ouvr. cit., n° 1928,).
    • éd. N. E. Lemaire, M. V. Martialis Epigrammata..., III, Paris, 1825, p. 294·
    • éd.critique: A. B. Scott, ouvr. cit., 1969, p. 3, n° 9.
  • f. 124v: [Hildebertus Cenomannensis, Carmen 47 : Quid sit uita pudica].
    In lucem [sic] prandes in noctem [sic] Turgide cenas …–… Vis dicam quid sit uita pudica modus (6 v. - cf. H. Walther, ouvr. cit., n° 9020).
    • éd. Migne, P.L. 171, col. 1427, n° CVII.
    • éd. critique: A. B. Scott, ouvr. cit., 1969, p. 38, n° 47.
Origin of the manuscript: allemande. Le manuscrit a probablement été écrit à l'abbaye bénédictine de Saint-Euchaire-Saint-Matthias de Trèves (cf. Possesseurs).
Provenance of the manuscript:
  • L'abbaye de Saint-Euchaire de Trèves (ex-libris au f. 1: «Codesx [sic] Sancti Eucharii Primi Trevirorvm archiepiscopi. Si quis eum abstulerit anathema sit. Amen« (XIIe s.), une autre main, d'une grosse écriture gothique (XIVe ou XVe s.) ajoute: « Mathie ». Plusieurs anciennes cotes, au f. 1 en haut à droite: « B 3 », plus bas: « 21 » (ou « 27 » ?, en chiffres anciens); au verso du plat supérieur: « 375 », Au bas du f. 124v, récrite sur un grattage, date ou cote en chiffres anciens: « 1447 ». Le manuscrit correspond au n° 531. I 73 du catalogue de cette abbaye, rédigé vers 1530, publié par J. Montebaur, ouvr. cit. infra.
  • Plus tard le manuscrit fit partie de la collection de Leander Van Ess ( † à Darmstadt en 1847 - cf. supra Bodmer 68), vendue en 1823.
  • Acheté en 1824, avec la collection de L. Van Ess, par Sir Thomas Phillipps, n° 461 de sa collection (estampille avec cote au f. 1 et étiquette au dos de la reliure).
Acquisition of the manuscript: Acquis par Martin Bodmer en 1948 (catalogue 77 du libraire Robinson, de Londres, 1948, n° 136).
Bibliography:
  • H. Schenkl, Bibliotheca Patrum latinorum britannica, I, 2, Vienne, 1892, p. 19·
  • J. Montebaur, Studien zur Geschichte der Bibliothek der Abtei St. Eucharius-Matthias zu Trier, dans Römische Quartalschrift f. christl. Altertumskunde und f. Kirchengeschichte, Supplem. 26, Fribourg-en-Brisgau, 1931, p. 103, n° 531.
  • Catalogue 77. A selection of extremely rare and important printed books and ancient manuscripts, 1948, offered for sale by W. H. Robinson, Londres, p. 140-141, n° 136, figure = f. IV.
  • G. Kisch, Pseudo-Philo's Liber antiquitatum biblicarum, Notre-Dame, Indiana, 1949, p. 27 (sous la cote: Cheltenham Phillipps 461) (Publications in Mediaeval Studies. The University of Notre-Dame, X).