Bern, Burgerbibliothek, Cod. 172
Creative Commons License

Redigiert und ergänzt von Florian Mittenhuber, März 2015.

Titre du manuscrit: Vergilius: Bucolica, Georgica, Aeneis; Scholia Bernensia (Servius)
Origine: Frankreich: Fleury (Cuissard, Mostert, u.a.); Umkreis von Paris (Saint-Denis?) (Bischoff).
Période: 2. Drittel 9. Jh. (Bischoff), Mitte 9. Jh. (Savage, Murgia, Munk Olsen, u.a.), 9. Jh. (Funaioli u.a.), 10. Jh. (Müller, Hagen).
Support: Pergament
Volume: 151 Blätter [+ 126 Blätter Paris, Bibliothèque Nationale, Lat. 7929]
Format: 31–31,5 x 27,5–28 cm
Numérotation des pages: Foliierung des 16. Jh.: 1–140, [141 ausgelassen], 142–152, jeweils auf dem recto in der äusseren oberen Ecke.
Composition des cahiers: Lagen: II4 [f. 2 + 3 zusammengeklebte Einzelblätter] + (III-1+1)10 [erstes Blatt fehlend, im 12. Jh. durch f. 5 ersetzt] + (IV+1)19 [f. 11 angesetzt] + (III-2)23 [f. 20 und 23 Einzelblätter] + 16 IV151. Im ersten Teil keine Lagensignaturen erkennbar; ab f. 72 (Beginn der Aeneis) Lagensignaturen jeweils auf dem letzten verso unten Mitte A–K (teilweise nicht mehr sichtbar, letzte Lage defekt).
Bemerkung:
Der zweite Teil des Bandes befindet sich heute in Paris, Bibliothèque Nationale, Lat. 7929; er ist digital zugänglich unter: http://archivesetmanuscrits.bnf.fr/ead.html?id=FRBNFEAD000012926
Etat: Restauriert von Johann Lindt, Bern (ca. 1940er Jahre): Papieranfaserung der beschädigten Ecken der Anfangs- und Schlussblätter; f. 150 defekt, f. 151 äussere Hälfte abgerissen (jeweils mit Textverlust).
Mise en page: Text einspaltig, Schriftspiegel 23 x 8,5–10 cm, 24 Zeilen (f. 23: 53 Zeilen); ab f. 6 Scholien in zwei Spalten (Breite 6–7,5 cm) rechts und links des Textes, in deutlich kleiner Schrift, teilweise bis 100 Zeilen umfassend und zwischen die vorbereiteten Zeilen geschrieben, aber auch interlinear und unten über den Textspiegel reichend. Blindlinierung auch für die Scholien: Zu Beginn bis 70 Zeilen und mehr, auf f. 1923 nur 24 Zeilen wie die Textkolumne, ab f. 24 dann 45–47, gelegentlich auch mehr Zeilen. Punktierung oft gut erkennbar.
Type d'écritures et copistes: Der Text ist von mehreren Händen in ausgezeichneter karolingischer Minuskel geschrieben. Titelzeilen und Versinitialen in Capitalis rustica, meist mit dunklerer Tinte, bisweilen auch in Rot (oxydiert); gelegentlich Initialen in Inschriftencapitalis (Buchanfänge) und teilweise in Uncialis (Versanfänge). Die Scholien sind ebenfalls von verschiedenen Händen, jedoch kaum von den Schreibern des Haupttextes geschrieben; die Korrekturen stammen von diversen gleichzeitigen oder wenig späteren Händen.
Décoration: Der Codex ist sorgfältig kalligraphisch gestaltet, z.B. f. 25v das Incipit der Georgica mittels Inschriftencapitalis, aber nur sparsam koloriert, z.B. f. 72v das Incipit der Aeneis in hübscher, rot und gelb unterlegter Uncialis; auffällig ist die Verwendung einer grösseren Initiale für jeden 9. Vers.
Ajouts: 2r linke Spalte schwarzer Rundstempel Bibliotheca Bernensis, 42 mm (um 1700).
Eine Hand des 16. Jh., wohl diejenige Pierre Daniels, zählt jeweils oben auf dem recto, die einzelnen Eklogen (Bucolica) bzw. die Bücher der Georgica und der Aeneis in römischen Ziffern, z.B. Georgicon liber I (f. 26r) oder Aeneid. I (f. 73r).
Reliure:
  • Restaurierungseinband (ca. 1940er Jahre): Mit hellem Pergament überzogene Holzdeckel (33 x 28 cm) mit teilweise abgeschrägten Kanten; Buchblock auf 3 doppelte Lederbünde neu geheftet, schnurumstochene Kapitalen; Rücken ohne Titel, mit Aufschrift Cod. 172. Spiegel - und je äusserstes Vorsatzblatt aus Japanpapier (Lindts); je vier Vorsatz- bzw. Nachsatzblätter (f. AD bzw. VZ), mit Wasserzeichen "schmale kleine Traube zwischen den Stegen" (wohl Frankreich, 16. Jh., vom Vorgängereinband stammend). – Im Vorder - und Hinterdeckel verschiedene Pergamentfragmente [von der Hand P. Daniels ?] eingeklebt, vorne u.a. Augustin-Zeugnisse, hinten u.a. Liste von Donat-Stellen, sowie das Rückenschild des M. Wild um 1700.
  • Vom Vorgängereinband stammt ein Fragment einer französischen Notariatsurkunde (jetzt Cod. 756.72: 31 x 13 cm, verso leer), das als Einbandverstärkung diente: Pardevant Jacques Boillève notaire tabellion roial au Chastellet d’Orléans fut parut en sa personne noble maistre Pierre Daniel … – … Michel Nabert clercs a Orléans tesmoinge le vingtyesme jour d’Aoust l’an mil cinq cinq [sic] [sic] cent quatre ving [Jahreszahl abgeschnitten?] avant midy en l’hostel dudict Notaire … Boillève.
    Funaioli (1930), S. 13; vgl. Bloesch, Hans: Katalog zu den Hagen-Nachträgen Cod. 723–824 (Manuskript, ca. 1930), S. 15.
Sommaire:
  • 1. Vitae Vergilianae, et alia.
    • Editionen:
      • Müller, Karl-Wilhelm: Commentaria Iunilii Flagrii, T. Galli et Gaudentii in Virgilii septem priores eclogas, nunc primum ex codice Bernensi [sc. 172] edita. Rudolfstadt 1847.
      • Hagen, Hermann: Scholia Bernensia ad Vergili Bucolica atque Georgica. Leipzig 1867 (Nachdruck Hildesheim 1967).
      • Thilo, Georg/ Hagen, Hermann: Servii Grammatici qui feruntur in Vergilii carmina commentarii. 3 Bde. Leipzig 1881–1887 (Nachdruck Hildesheim 1961).
      • Riese, Alexander (Hg.): Anthologia Latina, Bd. I,1–2. 2. Auflage. Leipzig 1894/1906.
      • Bayer, Karl: Vergil Viten, in: Goette, Johannes: Vergil. Landleben. Bucolica, Georgica, Catalepton. München 1970.
      • EV: Brugnoli, Giorgio/ Stok, Fabio: Fontes ad vitam Vergilii pertinentes. Testimonianze dei secoli VII–IX, in: Della Corte, Francesco (Hg.): Enciclopedia Virgiliana. 5. Bde. Rom 1984–1991, hier Bd. 5.2 (1991), S. 437–440, 456–464.
      • Brugnoli, Giorgio/ Stok, Fabio: Vitae vergilianae antiquae. Scriptores graeci et latini. Rom 1997.
      • Ziolkowski, Jan M./ Putnam, Michael C.: The Virgilian tradition. The first fifteen hundred years. New Haven 2008.
    • (1rv) Besitzvermerk Pierre Daniel [s. oben Provenienz], sonst leer.
    • (2ra) Carmen Octaviani. Incipit carmen Octaviani Caesaris de Virgilio. Ergone supremis potuit vox inproba verbis …–… Laudetur vigeat placeat relegatur ametur.
      Riese (1906), S. 145–148 (Nr. 672).
    • (2rb3rb) Vita Donatiana. P. Vergilius Maro Mantuanus parentibus modicis fuit …–… in Theocriti multis versibus admirari. Vita Virgilii poetae explicit.
      Müller (1847), S. 2–6; Hagen (1867), S. 734–745; EV 5.2 (1991), S. 437–440; Brugnoli/ Stok (1997), S. 17–56.
    • (3rc) Vita Bernensis I [Anfang]. Publius Vergilius Maro, genere Mantuanus …–… cum omnibus Mantuanis agri aufe[rrentur]
      Müller (1847), S. 6; Hagen (1867), S. 745; Bayer (1970), S. 248–249; EV 5.2 (1991), S. 456; Brugnoli/ Stok (1997), S. 205–206; Ziolkowski (2008), S. 250.
    • (3va–b) Figurae Graecorum I. Epexegesis est aggregatio rei …–… Climax patientia operatur probationem. Es folgen einige Nachträge von zweiter und dritter Hand. Hagen (1867), S. 984–987 (Nr. 1–33, krit. App. für die Nachträge).
    • (4rv) leer
    • (24ra–c) Figurae Graecorum II. Aposioposis est figura qua id quod dicturi videbamur silentio intercludimus. Epexegesis est aggregatio rei …–… Catexochen per pecora minora intellegantur.
      Hagen (1867), S. 984–986 (krit. App., Nr. 1–10, 12, 11, 13–20).
      Bemerkung: Die Texte auf f. 3v und 24rv stammen (laut Hagen, u.a.) von anderen, leicht späteren Händen als die Viten (10./11. Jh.).
    • (24v) Planetendiagramm. Dargestellt sind in 12 Sektoren die fünf Planeten (jeweils doppelt, dazu Sonne und Mond), am äusseren Rand der Tierkreis, im Zentrum befindet sich die Erdkugel; vgl. Eastwood, Bruce S./ Grasshoff, Gerd: Planetary diagrams for Roman astronomy in medieval Europe, ca. 800–1500. Philadelphia 2004, hier S. 49–53.
    • (25r) leer
  • 2. Vergilius: Bucolica, Georgica, Aeneis.
    • Editionen:
      • Riese, Alexander (Hg.): Anthologia Latina, Bd. I,1–2. 2. Auflage. Leipzig 1894/1906.
      • Mynors, Roger A.B.: P. Vergili Maronis opera. Oxford 1969.
      • Ottaviano, Silvia/ Conte, Gian Biagio: P. Vergilius Maro. Bucolica, Georgica. Berlin 2013.
      • Conte, Gian Biagio: P. Vergilius Maro. Aeneis. Berlin 2009.
    • (5rb23v) Vergilius: Bucolica.
      • (5r23v) Bucolicon 1,1–10,77. (5r) Incipit Bucolica Vergilii. Tityre, tu patulae recubans sub tegmine fagi Et tibi magna satis, quamvis lapis omnia nudus (6rb) limosoque palus obducat pascua iunco …–… Ite domum saturae, venit Hesperus, ite, capellae. Vergili Maronis Bucolica explicit feliciter, incipit Georgicon.
        Mynors (1969), S. 1–28; Ottaviani (2013), S. 37–85.
        Bemerkung: Das erste originale Blatt mit Bucolicon 1,1–47 und den entsprechenden Scholien ist verloren; das jetzige f. 5 ist eine Abschrift des ausgehenden 12. Jh.
        [zu f. 24rv siehe oben 1.]
    • (25r72r) Vergilius: Georgica.
      • (25r) leer
      • (25vb) Ps.-Ovidius: Argumenta zu Georgicon I. Quid faciat laetas segetes, quae sidere servat …–… Et docuit messes magno cum foedere reddi.
        Riese (1894), S. 16–17 (Nr. 2,I).
      • (25vb36vb) Georgicon I,1–514. >Incipit Georgicon liber primus.< Quid faciat laetas segetes, quo sidere terram …–… fertur equis auriga neque audit currus habenas. P. V. M. Georgicon liber primus explicit.
        Mynors (1969), S. 29–45; Conte (2013), S. 123–143.
      • (36vb) Ps.-Ovidius: Argumenta zu Georgicon II. Praefatio libri secundi orditur. Hactenus arvorum cultus et sidera caeli …–… Atque oleae ramos, pomorum ex ordine laetus.
        Riese (1894), S. 17 (Nr. 2,II).
      • (36vb48rb) Georgicon II,1–542. Incipit liber secundus. Hactenus arvorum cultus et sidera caeli …–… Et iam tempus equum fumantia solvere colla. P. V. M. Georgicorum liber secundus explicit.
        Mynors (1969), S. 46–63; Conte (2013), S. 144–166.
      • (48rb) Ps.-Ovidius: Argumenta zu Georgicon III. Incipit praefatio libri tertii. Teque Pales et pastorum memorande per orbem …–… Omnia divino monstravit carmine vates.
        Riese (1894), S. 17 (Nr. 2,III)
      • (48rb60rb) Georgicon III,1–566. Incipit liber tertius. Te quoque, magna Pales, et te memorande canemus …–… Tempore contactos artus sacer ignis edebat. P. V. M. Georgicon liber tertius explicit.
        Mynors (1969), S. 64–82; Conte (2013), S. 167–190.
      • (60rb) Ps.-Ovidius: Argumenta zu Georgicon IV. Incipit praefatio libri quarti. Protinus aerii mellis redolentia regna …–… Indicat humentisque favos, caelestia dona.
        Riese (1894), S. 17 (Nr. 2,IV).
      • (60rb72rb) Georgicon IV,1–566. Incipit Georgicon liber quartus. Protinus aerii mellis caelestia dona …–… Tityre, te patulae cecini sub tegmine fagi.
        Mynors (1969), S. 83–101; Conte (2013), S. 191–214.
    • (72r151v) Vergilius: Aeneis.
      • (72rb) Basilius: De XII libris Aeneidos. Incipiunt versiculi Ovidii Nasonis super XII libros Aeneidorum. Primus habet Lybicam veniant ut Troes in urbem …–… Ultimus inponit bello Turni nece finem.
        Riese (1906), S. 100–101 (Nr. 634).
      • (72ra) Ps.-Ovidius: Argumenta zu Aeneis I. Item versus Nasonis. Aeneas primo Libiae depellitur oris …–… Excidium Troiae iussus narrare parabat.
        Riese (1894), S. 8–9 (Nr. 1,I).
      • (72va) Ps.-Prooemium. Ille ego, qui quondam gracili modulatus avena …–… arma virumque cano.
        Ziolkowski, S. 22–25, 186.
      • (72vb88rb) Aeneis I,1–756. >Aeneidorum libri XII hoc in corpore continentur Virgilii Maronis.< Arma virumque cano Troiae qui primus ab oris …–… Omnibus errantem terris et fluctibus aestas. Virgilii Maronis Aeneidos explicit liber primus.
        Mynors (1969), S. 103–126; Conte (2009), S. 1–31.
      • (88rc) Ps.-Ovidius: Argumenta zu Aeneis II. Funera Dardaniae narrat fletusque secundo …–… Ereptam fato socios in monte receptos.
        Riese (1894), S. 9 (Nr. 1,II).
      • (88rb104vb) Aeneis II,1–804. Incipit liber secundus feliciter. Amen. Conticuere omnes intentique ora tenebant …–… Cessi et sublato montem genitore petivi. Explicit liber secundus.
        Mynors (1969), S. 127–152; Conte (2009), S. 32–64.
        [Die Argumenta zu Aeneis III fehlen.]
      • (104vb119rb) Aeneis III,1–718. Incipit liber III. Postquam res Asiae Priamique evertere gentem …–… Conticuit tandem factoque hic fine quievit. Explicit liber III.
        Mynors (1969), S. 153–175; Conte (2009), S. 65–93.
      • (119rbvb) Ps.-Ovidius: Argumenta zu Aeneis IV. Incipit praefatio libri IIII. At regina gravi Veneris iam carpitur igni …–… Et vitam infelix multo cum sanguine fudit.
        Riese (1894), S. 10 (Nr. 1,IV).
      • (119vb134rb) Aeneis IV,1–705. Incipit liber quartus. At regina gravi iamdudum saucia cura …–… Dilapsus calor atque in ventos vita recessit. Explicit liber IIII.
        Mynors (1969), S. 176–198; Conte (2009), S. 94–122.
        [Die Argumenta zu Aeneis V fehlen.]
      • (134rb151vb) Aeneis V,1–852 [unvollständig]. Incipit V in Aeneidorum. Interea medium Aeneas iam classe tenebat …–… [talia dicta dabat, clavum adfixus] et haerens
        Mynors (1969), S. 199–226; Conte (2009), S. 123–157.
        [Der Rest des Bandes, enthaltend Aeneis VI, 14–XII, 867 befindet sich heute in Paris, Bibliothèque Nationale, Lat. 7929, f. 1r–126v.]
  • 3. Scholia Bernensia.
    • Editionen:
      • Daniel, Pierre: Pub[lii] Virgilii Maronis Bucolicorum Eclogae X, Georgicorum Libri IIII, Aeneidos Libri XII, et in ea Mauri Servii Honorati Grammatici Commentarii, ex antiquiss[imis] exemplaribus longe meliores et auctiores. Paris 1600.
      • Müller, Karl-Wilhelm: Commentaria Iunilii Flagrii, T. Galli et Gaudentii in Virgilii eclogas et georgicorum libros, nunc primum ex codice Bernensi [sc. 172] edita. 4 Teile. Rudolfstadt 1847, 1852–54.
      • Hagen, Hermann: Scholia Bernensia ad Vergili Bucolica atque Georgica. Leipzig 1867 (Nachdruck Hildesheim 1967).
      • Thilo, Georg/ Hagen, Hermann: Servii Grammatici qui feruntur in Vergilii carmina commentarii. 3 Bde. Leipzig 1881–1887 (Nachdruck Hildesheim 1961).
      • Rand, Edward K., et al.: Servianorum in Vergilii carmina commentariorum editio Harvardiana volumen II, quod in Aeneidos libros I–II explanationes continet. Oxford 1946.
      • Stocker, Arthur F./ Travis, Albert H.: Servianorum in Vergilii carmina commentariorum editio Harvardiana volumen III, quod in Aeneidos libros III–V explanationes continet. Oxford 1965.
      • Cadili, Luca: Scholia Bernensia in Vergilii Bucolica et Georgica. Bd. 2,1: In Georgica commentarii (Prooemium/Liber 1,1–42). Amsterdam 2003.
    • (6ra23va) Scholia Bernensia (Bucolicon, linke Spalte). [Das erste Blatt mit den Scholien zu Bucolicon I, 1–47 fehlt; vgl. Cod. 167.] … Insueta digna. Temptabunt id est abortivos facere …–… Hesperus, stella quae primo vespere apparet. Haec omnia de commentariis Romanorum congregavi, id est Titi Galli et Gaudenti et Maxime Iunilii Flagrii Mediolanensis.
    • (6rc23vc) Scholia Bernensia (Bucolicon, rechte Spalte).Limoso iunco, quia iuxta Mincium …–… Non principem inscribens Bucolicis ‚Ite domum saturae, ite capellae'
      Müller (1847/52), S. 6–42, 2–16; Hagen (1867), S. 752–838; vgl. Thilo/Hagen (1887), Bd. III,1, S. 12–127 sowie Bd. III,2, S. 23–189.
    • (25va72ra) Scholia Bernensia (Georgica, linke Spalte). Iunilius Flagrius Valentiano Mediolani. Virgilius in operis suis diversos est secutus poetas …–… Iunilius dicit ‘vult se iuvenem intellegi Bucolica scribsisse'
    • (25vc72rc) Scholia Bernensia (Georgica, rechte Spalte). Georgicorum duae sunt species, alia ad agriculturam pertinet, alia ad rusticationem …–… Auxi prima aetate ferox. Nam XXVIII anno scripsit Bucolica. Gaudentius dicit. Cecini, lusi.
      Müller (1852–54), S. 17–41, 2–25, 2–32; Hagen (1867), S. 839–983; vgl. Thilo (1887), Bd. III,1, 128–360; Cadili (2003), S. 3–135.
    • (72ra151ra) Scholia Bernensia (Aeneis, linke Spalte). [Die ersten beiden Bücher der Aeneis sind, abgesehen von wenigen Einträgen, ohne Scholien.] (104va) Postquam haec particula conectendis adiungitur rebus Nisaeis media diptongus est [zu V, 826].
    • (72rc151vc) Scholia Bernensia (Aeneis, rechte Spalte). (104va) Res quamvis multa prout locus exigit significet alii legunt ‘deceptus fraude caeli sereni.’ [zu V, 851].
      Thilo (1881), S. 332–654; Stocker (1965), S. 1–588 [krit. App., Sigle F].
  • Literatur (Auswahl)
    • Ammann, Andreas: Pierre Daniels Vergil-Ausgabe mit Kommentaren des Servius, in: Burgerbibliothek Bern (Hg.): Jacques Bongars. Humanist, Diplomat, Büchersammler (= Passepartout 6). Bern 2012, S. 72–75.
    • Barwick, Karl: Zur Serviusfrage, in: Philologus 70 (1911), S. 106–145.
    • Beeson, Charles Henry: Insular symptoms in the commentaries on Vergil, in: Studi medievali 5 (1932), S. 81–100, hier S. 90–91.
    • Berschin, Walter: Glossierte Vergilhandschriften, in: The role of the book in medieval culture, Bd. 2. [= Bibliologia 4]. Turnhout 1986, S. 121–125.
    • Cadili, Luca: Un nuovo frammento del "De lingua latina" di Varrone, in: Paideia 62 (2007), S. 145–170.
    • Della Corte, Francesco (Hg.): Enciclopedia Virgiliana. 5 Bde. Rom 1984–1991, hier: Daintree, David. Scholia non Serviana. EV 4 (1988), S. 706–720; Brugnoli, Giorgio: Servius. EV 4 (1988), S. 805–813; Naumann, Heinrich/ Brugnoli, Giorgio: Vitae vergilianae. EV 5.1 (1990), S. 570–588; etc.
    • Faider, Paul: Répertoire des éditions de scolies et commentaires d’auteurs latins. Paris 1931, hier S. 44–45.
    • Hafner, Wolfgang: Der Basiliuskommentar zur Regula S. Benedicti. Ein Beitrag zur Autorenfrage karolingischer Regelkommentare. Münster 1959, hier S. 148–149.
    • Holtz, Louis: Les manuscrits latins à gloses et à commentaires, de l'Antiquité tardive à l'époque carolingienne, in: Questa, Cesare/ Raffaelli, Renato (Hgg.): Il libro e il testo. Atti del convegno internazionale (Urbino, 20–23 settembre 1982). Urbino 1984, hier S. 159–164 und Pl. 1,2,5–7.
    • Holtz, Louis: La redécouverte de Virgile aux VIIIe et IXe siècles d'après les manuscrits conservés, in: Lectures médiévales de Virgile. Acte du colloque organisé par l'Ecole française de Rome (Rome, 25–28 octobre 1982). Rom 1985, S. 9–30.
    • Kaster, Robert A.: The Tradition of the Text of the Aeneid in the Ninth Century. New York 1990 [= Diss. Harvard 1975. Zusammenfassung in: Harvard Studies in Classical Philology 80 (1976), S. 302–306].
    • Lloyd, Robert B.: Republican Authors in Servius and the Scholia Danielis, in: Harvard Studies in Classical Philology 65 (1961), S. 291–341.
    • Lohmeyer, Hermann: Vergil im deutschen Geistesleben bis auf Notker III. Nachdruck. Nendeln 1967.
    • Meyier, Karel Adriaan de: Paul en Alexandre Petau en de geschiedenis van hun handschriften (voornamelijk op grond van de Petau-Handschriften in de Universiteitsbibliotheek te Leiden). Leiden 1947, hier S. 60.
    • Murgia, Charles Edward: The Donatian life of Virgil, DS and D, in: California studies in classical antiquity 7 (1974), S. 257–277.
    • Ottaviano, Silvia: Il Reg. lat. 1669: un’edizione di Virgilio d’età carolingia, in: Miscellanea Bibliothecae Apostolicae Vaticanae 16 (2009), S. 259–323.
    • Parkes, Malcolm Beckwith: Pause and effect: an introduction to the history of punctuation in the West. Aldershot 1992, hier S. 98, 232–233.
    • Pellegrin, Elisabeth: Membra disiecta Floriacensia, in: Bibliothèque de l’Ecole de Chartes 117 (1959), S. 5–56, hier S. 25.
    • Pellegrin, Elisabeth: Textes classiques latins a l’abbaye de Fleury-sur-Loire, in: Revue d’histoires des textes 14–15 (1984–1985), S. 155–167, hier S. 164–165.
    • Reynolds, Leighton Durham: Texts and transmission, a survey of Latin classics. Oxford 1983, hier S. 386–387.
    • Savage, John J.: The Scholia in the Virgil of Tours, Bernensis 165, in: Harvard Studies in Classical Philology 36 (1925), S. 91–164.
    • Stocker, Arthur Frederick: A possible new source for Servius Danielis on Aeneid III–V, in: Studies in Bibliography: Papers of the Bibliographical Society, University of Virginia 4 (1951), S. 129–141.
    • Thomas, Emile: Essai sur Servius et son commentaire sur Virgile d'après les manuscrits de Paris et … l'indication des principaux manuscrits étrangers ... Paris 1879.
    • Venier, Matteo: Per una storia del testo di Virgilio nella prima età del libro a stampa (1469–1519). Udine 2001.
Provenance du manuscrit:
  • Vorbesitzer: Fleury, Abtei von Saint-Benoît-sur-Loire, OSB; vgl. Schenkungsvermerk f. 2v: Contulit alme tibi pater hunc benedicte libellum / Ildemarus alumnus et ipse tuus monazonta. [= Hildemarus Corbeiensis, vgl. Valtorta, Benedetta: Clavis scriptorum latinorum medii aevi: auctores Italiae (700–1000). Firenze 2006, hier S. 133]. – Im Floriacenser Bibliothekskatalog von 1552 unter der Nr. 64 Virgilii opera, Servii commentariis illustrata verzeichnet (Cuissard 1889, S. IX).
  • Vorbesitzer: Daniel, Pierre (1530–1603) – vgl. sein Besitzvermerk f. 1r: P. Danielis Aurel. sowie die Urkunde als Einbandverstärkung [s. oben Einband].
  • Vorbesitzer: Bongars, Jacques (1554–1612) – kein Namenszug, aber im Katalog von Hortin verzeichnet.
Acquisition du manuscrit: Durch die Schenkung von Jakob Graviseth 1632 in die Berner Bibliothek gelangt.
Kataloge:
  • Hortin, Samuel: Clavis bibliothecae Bongarsianae MDCXXXIIII. Bern 1634 [= BBB Cod. A 5], S. 65: [Sign.] VI.17. Virgilius [Nr.] 4. Aliud exemplar erosum. f[ol.] (unsichere Zuweisung).
  • Wild, Marquard: Catalogus Librorum Bibliothecae Civicae Bernensis MDCIIIC. Bern 1697 [= BBB Cod. A 4], f. 26v: 172. Eiusdem [sc. Virgilii] opera Bucolica et Georgica et Aeneidos libri V, cum commento Servii. f[ol.].
  • Engel, Samuel: Manuscripta A[nno] 1740. Bern 1740 [= BBB Mss.h.h. III 110], f. 94r: 172. [Virgilii codex] denuo, usque ad librum 5. Aeneidos, cum commento, deficit in fine. Secul. 8°, m[embr].
  • Sinner, Johann Rudolf: Catalogus codicum mss. bibliothecae Bernensis, Bd. 1. Bern 1760, S. 631.
  • Hagen, Hermann: Catalogus Codicum Bernensium. Bern 1875, S. 237.
Literatur zur Handschrift (Auswahl):
  • Bischoff, Bernhard: Katalog der festländischen Handschriften des neunten Jahrhunderts. Teil I: Aachen – Lambach. Wiesbaden 1998, hier S. 115 (Nr. 545).
  • Chatelain, Emile: Paléographie des classiques latins. Bd. 1. Paris 1884, hier planche 68.
  • Cuissard Charles: Catalogue général des manuscrits des bibliothèques publiques de France. B, Départements. Tome 12. Paris 1889, hier S. IX (Nr. 72).
  • Funaioli, Gino: Esegesi Virgiliana antica. Prolegomeni alla edizione del commento di Giunio Filargirio e di Tito Gallo. Milano 1930 [die ersten beiden Kapitel bereits abgedruckt in: Scolii Filargiriani, Rheinisches Museum 70 (1915), S. 55–106], hier S. 11–13.
  • Hagen, Hermann: Scholia Bernensia ad Vergili Bucolica atque Georgica. Leipzig 1867 (Nachdruck Hildesheim 1967), hier S. 689.
  • Lesne, Emile: Les livres: "Scriptoria" et "Bibliothèques" du commencement du 8e à la fin du 11e siècle. Lille 1938, hier S. 132, 551, 556.
  • Mostert, Marco: The library of Fleury. A provisional List of Manuscripts. Hilversum 1989, hier S. 61 (Nr. 97).
  • Müller, Karl-Wilhelm: Analecta Bernensia III: De codicibus Virgilii, qui in Helvetiae bibliothecis asservantur … Bern 1841, hier S. 11–23.
  • Munk-Olsen, Birger: L’étude des auteurs classiques latins aux XIe et XIIe siècles. Bd. 2. Paris 1985, hier S. 705.
  • Murgia, Charles Edward: Prolegomena to Servius 5 : the manuscripts. Berkeley 1975, hier S. 9–10.
  • Savage, John J.: The Manuscripts of the Commentary of Servius Danielis on Virgil, in: Harvard Studies in Classical Philology 43 (1932), S. 77–121, hier S. 96–103.
  • Stocker, Arthur F./ Travis, Albert H.: Servianorum in Vergilii carmina commentariorum editio Harvardiana volumen III, quod in Aeneidos libros III–V explanationes continet. Oxford 1965, hier S. VII–VIII.
  • Scarpatetti, Beat Matthias von: Katalog der datierten Handschriften in der Schweiz in lateinischer Schrift vom Anfang des Mittelalters bis 1550. Bd. 2: Die Handschriften der Bibliotheken Bern – Porrentruy. Dietikon–Zürich 1983, hier Textbd. S. 193, Tafelbd. Abb. 666.
  • Thilo, Georg/ Hagen, Hermann: Servii Grammatici qui feruntur in Vergilii carmina commentarii. 3 Bde. Leipzig 1881–1887 (Nachdruck Hildesheim 1961), hier Bd. 1, S. LIX–LXI.
  • Vidier, Alexandre: L’Historiographie à Saint-Benoît-sur-Loire. Paris 1965, hier S. 40.
Externe Ressourcen: