Basel, Universitätsbibliothek, A X 92
Creative Commons License

Aus: HAN. Verbundkatalog Handschriften - Archive - Nachlässe, 2018.

Titre du manuscrit: Jacobus van Gruitrode: Sammelhandschrift Devotio Moderna
Période: 1. Hälfte 15. Jh.
Ancienne Cote: Kartause Basel, Handschriften, E cxvii (alt)
Support: Papier (Bl. 201 Pergament). Zwei Zettel mit Notae, davon einer auf einer Seite gelb gefärbt, sind hinten eingelegt.
Volume: 1 Band (236 Blätter)
Format: 13,5-14 x 10,5 cm + Beilage: zwei zeitgenössische Fragmente
Numérotation des pages: Bleistiftfoliierung von moderner Hand 1-236; in der unteren rechten Ecke mancher recto-Seiten sind Reste einer ursprünglichen Zählung zu sehen, die durch Beschneidung des Buchblocks teilweise weggefallen sind.
Composition des cahiers: 16 VI192 + (IV+1)201 + V211 + 2 IV227 + (IV+1)236. Nach fol. 192 fehlt mindestens eine Lage.
Mise en page:
  • Bl. 1-192: Schriftraum 7,5 x 11 cm; 23-26 Zeilen
  • Bl. 193-204: Schriftraum 7,5 x 10,5; 23-24 Zeilen
  • Bl. 205-235: Schriftraum 7,5 x 10,5, teilweise mit Tinte begrenzt; 17-21 (Bl. 205r und 228 - 235) und 24-25 Zeilen. Ab Bl. 221 z.T. abgeschnittene Randvermerke.
Type d'écritures et copistes:
  • Bl. 1-192: Kursive Bastarda 1. Hälfte 15. Jahrhundert
  • Bl. 193-204: Kursive Bastarda, 1. Hälfte 15. Jahrhundert; auf der obersten und untersten Zeile verlängerte Schäfte
  • Bl. 205-235: Kursive Bastarda und Kursive, in Grösse und Art variabel, aber wohl von einer Hand, 1. Hälfte 15. Jahrhundert
Décoration:
  • Bl. 1-192: Rubriziert, rote Titel etc., streckenweise rote Seitentitel
  • Bl. 193-204: Rubriziert
Reliure: Einband 15. Jahrhundert, braunes Leder mit Streicheisenlinien und Einzelstempeln (Rücken erneuert 1940 durch Buchbinder Albert Bauer). Schnitt gelb, vorn rote, weisse und gelbe Ledersignakeln; eine Schliesse. Vorderer Spiegel Papierfragment einer juristischen Inkunabel.
Matériel supplémentaire:

Enthält zwei Beilagen, die im hinteren Vorsatz eingelegt und im April 2018 separiert wurden.

Beilage 1: Ursprünglich gefalteter Zettel mit Fragmenten aus Ecclesiastes, Flaccus, Plautus et al.: Ecclesiastes capitulum quartum: Ru[r]sum contemplatus sum omnes labores homini -omnia prius experiri verbis quam armis sapientem decet.

Beilage 2: Fragmente aus Hieronymus, Anselm et al.: r Jeronimus Reor inquit vel dicit traditionem apostolicam permansisse, ut die vigiliarum pasce ante noctis medium dimittere non liceat populos exspectantes adventum Christi... v Sed melius reor proprium errorem reprehendere, quam erubescendo impericiam confiteri in errore persistere.

Langue principale: Lateinisch
Sommaire:
Enthält auch Texte von Ubertinus de Casale, Gerhardus Groote, Florentius Radewijns, Arnulfus de Boeriis u.a.
  • 1r-v Hubertinus de Casale: Arbor vitae crucifixae Iesu 3,17 (excerptum) >Devotissimus Ubertinus doctor eximius de ordine minorum tercio libro suo de arbore crucifixe vite Ihesu capitulo Ihesus panes multiplicans< O anima mea noli te in alia distrahere nec alium cibum querere …–… aliud opus quod extra Ihesum est non extolletur.
    Druck: Hain 4551, Bl. q iiii(rb) ed. Friedrich Stegmüller, Rep. bibl. 3, 109 Nr. 3582.
  • 1v-190v Iacobus de Gruitrode: Rosarium Iesu et Mariae >Incipit prologus libri qui intitulatur rosarium Ihesu et Marie< Fasciculus mirre dilectus meus michi inter ubera mea commorabitur, cant. 1[,12]. Predilecte in Christo pater cuius nomen scribere necessitas non urget, cum secundum viri venerabilis fratris Ubertini de ordine minorum doctoris eximii quem …–… impossibile est ut pereat annuente filio dei benedicto in te pro nostra redempcione incarnato qui cum patre et spiritu sancto in unite et trinitate perfecta vivit et regnat laudandus et glorificandus deus per infinita secula seculorum. Amen. >Explicit liber qui intitulatur rosarium Ihesu et Marie. Finito libro sit laus et gloria Christo<
    Enthält mehrere Sequenzen des Thomas a Kempis, stets mit Noten: 141r-143v Sequentia de dulcedine Iesu (Ch. 12938; Druck: Anal. Hymn. 48, 508f. Nr. 487); 143v-144v Canticum consolatorium in memoria Iesu (Ch. 20801; Druck: Anal. Hymn. 509f. Nr. 488); 145r-145v Hymnus de nativitate domini (Ch. 4610; Druck: Opera ed. M. J. Phol 4, 349-351 Nr. 64; Reihenfolge hier: Str. 1, 3, 2, 4, 5, 6 + 7, ibid. S. 646).
    Der Autor wird genannt in der HS Utrecht UB 227, 1r (P.A. Tiele, Catalogus codicum manu scriptorum bibliothecae universitatis Rheno-Trajectinae, Utrecht 1887, 74).
    Eine andere HS von derselben Hand, mit ähnlichem Inhalt, ist A X 142, 50r-141r.
    • Bonaventura, Opera 8, Quaracchi 1898, xl
    • vgl. DThC 8, 1, 296
    • Thomas Hemerken a Kempis, Opera ed. M. J. Pohl 7, Freiburg i. Br. 1922, 195-198.
  • 190v-192v Orationes tres ad Iacobi de Gruitrode rosarium additiciae
    • (190v) >De beato Iohanne ewangelista. Ubertinus< O felix Iohannes in omnibus ditatus et dotatus singularissimo amore
    • (191v) >Ihesus. De beatissima Maria Magdalena< Ave plena Magdalena que Maria diceris caritate sanctitate sublimata legeris
    • (192r) >De beata Anna matre virginis Marie< Salve sancta parens matris salvatoris Anna labe carens vas celestis roris mater graciosa …–… 192v ad celestem Ierusalem pervenire valeamus. Qui vivis ac regnas per infinita secula. Amen. >Oretis pro scriptore<
    Das Gebet an Maria Magdalena stammt von Konrad von Hainburg, s. Ch. 2035.
    Druck: Anal. Hymn. 3, 101f. Nr. 70.
  • 192v Versus Omnia transibunt sed non bona facta peribunt | Si deum bene scis sufficit si cetera nescis | Si deum nescis nil prosunt cetera que scis.
  • 193r-204v Tractatus quidam de oratione (fragmentum) // et ante mortem non evacuamus. Et quis omnia mala huius vite enumeret? …–… Quod ut decenter facere possimus adiuvet ipse spiritus sanctus sine quo preces omnes casse eduntur et indigne dei auribus, per dominum nostrum Ihesum Christum qui cum deo patre per omnia secula seculorum. Amen. >Deo laus et honor<
  • 205r-206r Florentius Radewijns: Epistula ad Henricum Balueren vestiarium Windeshemensem data >Epistola domini Florentii< Carissime quare me vexas, numquid sufficiunt mihi miserie mee …–… quere commune bonum et cor semper sursum habe. Ora pro me frater numquam sic feci. Explicit.
    Druck: Thomas Hemerken a Kempis, Opera ed. M. J. Pohl 7, Freiburg i. Br. 1922, 195-198.
  • 206r-208v Gerhardus Groote: Epistula ad quendam intrantem monasterium, 1381 >Epistula magistri G. notabilis multum< Novus monachus debet humiliter esse obediens suis superioribus …–… nec conferas nisi vocatus et iussus et quasi ex obediencia.
    Groote, Geert. - Gerardi Magni Scripta contra simoniam et proprietarios, Pars II,2 / cura et studio Rijcklof Hofman et Marinus van den Berg. - Turnhout : Brepols Publishers, 2016, S. 168
    Druck: Epistolae ed. W. Mulder, Antwerpen 1933, 52-57 Nr. 16.
  • 208v-211r Gerhardus Groote: Epistula ad magistrum Wilhelmum Vroede, 1378 Magister mi dilectissime, recepi literas vestras post quas receptas statim transii Traiectis …–… valde libenter viderem Clinkoc vel alium de hiis racionabiliter tractantem.
    Zu Geert Grootes Briefen s. o.
    Druck: Epistolae ed. W. Mulder, Antwerpen 1933, 17-22 Nr. 8.
  • 211r-213v Gerhardus Groote: Epistula ad quendam fratrem Cartusianum infirmum in capite Epistola missa ad quendam fratrem infirmum in capite ex radice nativitatis et ex complexione aliqualiter melancolicum et turbatum et aggravatum ex novitate vite et solitudine et immissionibus dyaboli volentis eum ad desperacionem et in tristiciam ducere absorbentem. Epistola domini Gerhardi Magni. Frater in Christo Ihesu valde dilecte. Intellexi temptaciones vestras. Omne gaudium existimate …–… et similia vos ipse per vos et vestras satis potestis invenire.
    Zu Geert Grootes Briefen s. o.
    Druck: Epistolae ed. W. Mulder, Antwerpen 1933, 283-293 Nr. 70.
  • 213r-219r Gerhardus Groote: Epistula missa cuidam religioso tribulato pro consolatione Predilecte cordi meo in Christo Ihesu, literas angustiarum et pressurarum tuarum scis quia recipere non potui nisi tecum angustiatus …–… Ore tuo in spiritu meo meos predilectos consocios tuos saluta in salute. Vale valens in valore omnium Ihesu Christo domino nostro.
    Zu Geert Grootes Briefen s. o.
    Druck: Epistolae ed. W. Mulder, Antwerpen 1933, 232-243 Nr. 62.
  • 219r-v Gerhardus Groote: Epistula ad Matthiam de Tyla novitium, 1380 >Ad novicium monachum in Tyla< In nomine domini ingredere monasterium hoc ea intencione et proposito tamquam in eo eligens et assumens tocius tue vite statum deo magis beneplacitum …–… et descendunt in abyssum. Anima eorum in malis tabescebat.
    Zu Geert Grootes Briefen s. o.
    Druck: Epistolae ed. W. Mulder, Antwerpen 1933, 50f. Nr. 15.
  • 219v-220v Gerhardus Groote: Epistula ad Matthiam de Tyla, 1382 Frater et socie in Christo, in Christo Ihesu predilecte, recepi literas vestras in mense Decembri. Valde est secundum cor meum quod estis professus …–… et exerceatis vos in promissione Christi ad imitandum eum.
    Zu Geert Grootes Briefen s. o.
    Druck: Epistolae ed. W. Mulder, Antwerpen 1933, 119-121 Nr. 27.
  • 220v-221r Gerhardus Groote: Epistula ad Iohannem Cele, 1380 Frater et amice, sitis letus in domino semper, servite domino in leticia …–… in quarum rerum testimonium literas has in dorso sigillavi. Ora pro me frater et recommenda me recommendandis.
    Zu Geert Grootes Briefen s. o.
    Druck: Epistolae ed. W. Mulder, Antwerpen 1933, 37f. Nr. 10.
  • 221v-223v Excerpta biblica, maxime de Ecclesiastico Habe fiduciam in domino …–… corripiens vero in adversum populum suum non derelinquit.
  • 224r-225r leer
  • 225v-227v Bernardus Claravallensis, Henricus de Hassia, Hieronymus Excerpta ex commentariis quibusdam biblicis
    • (225v) >Bernardus super cantica sermone 48< Vos moneo dilectissimi pure semper
    • (226r) >Bernardus super cantica sermone xxxix < [richtig: xxxvii] Si in quonam statu unumquemque.
    • (226v) >[Hen]ricus de Hassia super illo Ieronimi in prologo biblie facile contempnit omnia qui se semper cogitat moriturum< Quia difficile et valde hominibus qui diu mundo adheserunt
    • (227v) >Ieronimus in prologo< Totum deo dedit qui seipsum obtulit quasi diceret Ieronimus, qui seipsum offert deo renunciando seculo …–… et omnia sua deo dedit.
  • 228r-231r Arnulfus de Boeriis: Speculum monachorum (fine deficiente) [S]i quis emendacioris vite desiderio tactus cogitacionum locucionum operumque suorum sollicitus explorator …–… quomodo pulvere tegantur et sempiterne oblivioni tradantur. Et sic est finis. Deo laus.
    Druck: PL 184, 1175-1178A.
  • 231v-235r Orationes quaedam
    • (231v) >Oracio sancti Thome et sanctorum patrum< [C]oncede mihi misericors deus que tibi placita sunt ardenter concupiscere
    • (232v) [Ps. Thomas de Aquino] >Oracio devota< O dulcissime Ihesu ne recorderis queso omnium iniquitatum mearum quas unquam in conspectu tuo feci
    • (233v) >De sacramento< O summe sacerdos et vere pontifex domine Ihesu Christe qui te obtulisti deo patri
    • (234v) O dulcissime Ihesu Christe da michi cor mundum contritum quietum
    • (235r) Domine sancte pater propter tuam largitatem et filii tui passionem qui pro me sustinuit mortem …–… et omnium sanctorum merita concede mihi peccatori omni beneficio.
    Druck: Opera ed. S. E. Fretté 32, Paris 1879, 820f.
  • 235v-236v leer
Origine du manuscrit: Der erste Teil dieser Handschrift (Bl. 1-192) stammt aus dem Besitz von Leonhard Merk von Feldkirch: Besitzeintrag auf 192v unten "Leonhardus Marck de Velkirch". Später fand sie sich - inzwischen mit Bl. 193-236 zu einem neuen Codex zusammengebunden - im Besitz der Kartause Basel: Besitzeintrag Cartusien. in Basilea im hinteren Deckel von Jakob Louber; im vorderen Deckel Titel und alte Signatur: Rosarius Ihesu et Marie cxvii blaw. Es muss sich um die Signatur E cxvii der Basler Kartäuserbibliothek handeln, da im Katalog von Georg Carpentarius für die Bibliotheca antiqua (AR I 2) unter dieser Signatur ein Rosarius Iesu et Marię verzeichnet ist.
Acquisition du manuscrit: Herkunft: Kartause Basel Eigent.: Öffentliche Bibliothek der Universität Basel
Bibliograph. Nachweise
  • Steinmann, Martin. - Ungedruckte Beschreibung (zugänglich im Sonderlesesaal)
Literatur
  • Pohl, M.J. (Ed.). - Thomae Hemerken a Kempis opera omnia IV. - Freiburg i.Br. 1918, Nr. IV, XIII, LXIV
  • Bodemann-Kornhaas, Ulrike. - Die kleineren Werke des Thomas von Kempen: eine Liste der handschriftlichen Überlieferung. - In: Ons Geestelijk Erf 76 (2002), S. 116-154, hier S. 149
  • Hascher-Burger, Ulrike. - Singen für die Seligkeit : Studien zu einer Liedersammlung der Devotio moderna: Zwolle, Historisch Centrum Overijssel, coll. Emmanuelshuizen, cat. VI mit Edition und Faksimile. - Leiden : Brill, 2007, S. 292
Online