Basel, Universitätsbibliothek, A VIII 18
Creative Commons License

Aus: HAN. Verbundkatalog Handschriften - Archive - Nachlässe, 2018.

ÜbersichtFaksimileXML anzeigenBeschreibung drucken
Handschriftentitel: Sermones capitulares Ordinis Cartusiensium
Entstehungsort: Kartause Basel
Entstehungszeit: 2. Hälfte 15. Jh.
Frühere Signatur: Kartause Basel, Bibliotheca antiqua, D xlvii (alt)
Beschreibstoff: Papier. Blatt 171 und 172 mit am oberen Rand angeklebten Papierstreifen auf das Format der übrigen Blätter verlängert. Gelegentlicher Verlust an Randvermerkeen durch Beschneidung.
Umfang: 1 Band (187 Blätter)
Format: 20,5 x 14 cm
Seitennummerierung: Moderne Bleistiftfoliierung: 1-106.106a.107-186.
Lagenstruktur: II3 + VI15 + 2 II23 + 2 IV39 + II43 + VII57 + (V+1)68 + 2 II76 + (VI+1)89 + V99 + (V+1)109 + V119 + 2 VI143 + V153 + (V-1)162 + (IV-1)169 + II173 + VI185 + I186. Das äusserste Blatt der ersten und letzten Lage ist jeweils als Spiegel in den Deckel geklebt. Nach Bl. 67 und 88 wurde jeweils ein Blatt eingefügt, nach Bl. 106 ist ein schmalerer, als 106a foliierter Streifen eingebunden. Nach Bl. 159 und 168 wurde jeweils ein Blatt herausgeschnitten, an beiden Stellen ist noch ein schmaler Streifen sichtbar (nach 159 mit modernem Bleistiftvermerk: "Wegen Fehlers ausgeschnitten. Nicht gezählt").
Seiteneinrichtung:
Schrift und Hände:
Buchschmuck:
Einband: Einband der Kartause Basel, 15./16. Jahrhundert: Halbband, Rücken mit gelblichem Schweinsleder bezogen; Streicheisenlinien, Punzen und Einzelstempel (u.a. hl. Margaretha); Schnitt gelb; eine Schliesse abgerissen. Holzdeckel zum Schnitt hin abgeschrägt.
Hauptsprache: Lateinisch
Inhaltsangabe:
  • 1r-1v Titel, alte Signatur, Besitzeintrag, Conspectus Ti. Capitulares sermones, D. xlvii. … continens complures sermones capitulares, infranotatos scilicet. Sermo notabilis de S. Joanne Baptista …–… necnon de indulgentiis etc.
  • 2r-3v leer
  • 4r-11r Henricus de Coesveldia OCart.: Sermo capitularis de S. Johanne Baptista Iohannes est nomen eius scribitur Luce primo capitulo [Luc. 1,63], et legitur in evangelio hodierne festivitatis. Patres et fratres dilectissimi, iocunda plane et toti orbi venerabilis hodie nobis illuxit sollemnitas quando quidem ortum eius colimus …–… pro nobis oraturus introiit prestante Ihesu Christo domino nostro qui cum patre et spiritu sancto vivit, et regnat, benedictus in secula. Amen
    Gemäss Conspectus 1r d. Henrici de Cosveldia quondam prioris in Diest Carthusia.
  • 11v-17r Henricus de Coesveldia OCart: Sermo capitularis de sancta Maria Magdalena >Sermo de sancta Maria Magdalena< Remituntur ei peccata multa quoniam dilexit multum scribitur et Luce viiº capitulo [Luc. 7,47] et legitur in evangelio hodierno. Patres ac fratres dilectissimi, gratam satis si tamen perpendimus hodie solemnitatem recolimus in qua illa olim tam famosa inmunda simul et tenebrosa peccatrix induta iam veste gloria …–… matre nostra interventrice perducere dignetur Ihesus Christus dominus noster qui cum patre et spiritu sancto vivit, et regnat, deus per omnia secula seculorum. Amen
    Gemäss Conspectus 1r eiusdem patris.
  • 17v-19v leer
  • 20r-22r Henricus Arnoldi de Alveldia: Collatio de visitatione sanctae Mariae >Simplex collacio de visitacione sancte Marie anno 1484 circa principium Aprilis ab antiquo venerabili patre nostro d. h. edita< Iocundissime visitationis gloriosissime virginis Marie festum celebrantes, venerandi patres et dilecti confratres, pro themate simplici sit istud verbum psalmiste …–… ut mereamur in te gaudere perpetue per dominum nostrum Ihesum Christum filium tuum cum quo tu vivis et regnas per infinita seculorum secula. Amen. Sequitur alia collatio versis duobus foliis
  • 22v-23v leer
  • 24r-26v Henricus Arnoldi de Alveldia: Sermo capitularis de visitatione virginis Mariae >De visitacione virginis Marie sermo capitularis< Ostende michi faciem tuam, sonet vox tua in auribus meis. Canticorum secundo originaliter [cant. 2,14], sed recitative in epistula hodierne sollemnitatis. Ut aliquid virgini gloriosissime Marie eiusque filio gratum et nobis edificatorium loqui possimus, fratres karissimi …–… cuius hodie visitacionem colimus concedat qui sine fine vivit et regnat. Amen
  • 26v-30r Henricus Arnoldi de Alveldia: Collatio capitularis de sancta Margaretha >De sancta Margaretha nostra patrona collacio capitularis< Non est talis mulier visa super terram, in aspectu et pulchritudine, et in sensu verborum, Iudith xi [Idt 11,19]. Venerabiles et karissimi patres et fratres mei, quamvis verba hec ad litteram scripta sint de illa femina virtutum …–… et beato consortio in futuro. Quod nobis eiusdem meritis et precibus sponsus suus dominus et deus noster Ihesus Christus concedat qui sine fine vivit et regnat. Amen
  • 30r-33r Henricus Arnoldi de Alveldia: Collatio capitularis de sancta Margaretha >Item de sancta Margaretha< Surge aquilo et veni auster, perfla ortum meum, et fluant aromata illius [cant. 4,16]. Si voluerimus fratres carissimi ad beate Margarethe virginis ac martiris laudem …–… piissimo sponso domino nostro Ihesu Christo qui cum deo patre in unitate spiritus sancti vivit et regnat deus, per omnia secula seculorum. Amen
  • 33r-36v Henricus Arnoldi de Alveldia: Collatio capitularis de sancta Margaretha >Item de sancta Margaretha. Simile est regnum celorum thesauro abscondito in agro etc. Mt. xiii. [Matth. 13,44]< Pro honorificencia nostre dignissime patrone beate Margarete cuius sollemnia annua devocione recolimus …–… cuius miramur virtutes per eundem dominum nostrum Ihesum Christum qui cum patre in uni[ta]te spiritus sancti vivit et regnat deus per omnia secula seculorum. Amen etc. >1460<
  • 37r-44r Henricus Arnoldi de Alveldia: Collatio de eodem >Item alia collacio de eodem. De sancta Margareta sermo capitularis quadrimembris cuius quodlibet sufficit pro una vice causa brevitatis< Mel et lac sub lingwa tua, et odor vestimentorum tuorum sunt odor thuris. Ortus conclusus, soror mea sponsa. Canticorum quarto [cant. 4,11] originaliter scribitur, et in sanctarum virginum, de quarum numero non est minima beatissima Margareta, cuius solemnia colimus, laudibus frequenter canitur. In hiis verbis, venerabiles et carissimi patres ac fratres mei, celestis sponsus suam dilectam sponsam sanctam Margaretam commendat in dulcedine …–… sponsus eius Christus Ihesus dominus noster qui cum patre in unitate spiritus sancti vivit et regnat deus per omnia secula seculorum. Amen
  • 44v leer
  • 45r-55v Henricus Arnoldi de Alveldia: Collatio capitularis de compassione virginis Mariae >De compassione virginis Marie collatio capitularis secundum modum et stilum antiquorum aliqualiter per v. p. d. Heinr[icum] priorem Basiliensem collectam tempore institucionis eiusdem solemnitatis etc.< Sancte genitricis dei venerandam compassionem, fratres carissimi, festive recolentes …–… [55r ] cum eodem filio tuo domino nostro Ihesu Christo feliciter per infinita secula seculorum. Amen. [55v ] >Sermones isti quatuor precedentes de veneranda compassione gloriosissime dei matris et virginis innituntur pro parte stilo patrum antiquorum eo respectu quia nonnulli doctorum stilum hunc renovare curant et collaudant etc.<
  • 55v-59r Henricus Arnoldi de Alveldia: Sermo de compassione gloriosissimae virginis Mariae >De compassione gloriosissime virginis Marie matris sermo ad fratres laycos, die eadem< Mulier cum parit tristiciam habet, cum autem pepererit non meminit pressure propter gaudium, Johannis xvi. [Ioh. 16,21]. Verba hec fratres dilecti dicta sunt per similitudinem a redemptore nostro …–… cum filio commeruit. Quod nobis omnibus matris sue meritis prestare dignetur idem filius suus dominus noster Ihesus Christus in eternum deus benedictus. Amen
  • 59r-64v Henricus Arnoldi de Alveldia: Collatio capitularis de praesentatione virginis in templum >De presentatione virginis gloriose in templum collatio capitularis prima< Pater meus et mater mea dereliquerunt me, dominus autem assumpsit me [ps. 26,10]. Hec verba sunt prophete in psalmo que ut nostro congruant proposito expedit, venerandi patres …–… et ad etatem perfectam cui celum promittitur educari. Amen
  • 65r-71r Henricus Arnoldi de Alveldia: Sermones 3 de praesentatione virginis in templum Sermo cum tribus immediate sequentibus de presentacione virginis gloriose in templum, innituntur mori antiquorum, sine allegationibus quotatis, parumque tangunt de historia, ne offendantur illi qui hanc putant non auctenticam. Verum historia est satis auctentica … Fulcite me floribus, stipate me malis [cant. 2,5]. Rerum docet experientia pueros florum amenitate delectari …–… ut dignum mayestati sue fieres habitaculum Ihesum Christum dominum nostrum qui cum patre et spiritu sancto vivit et regnat deus benedictus in secula seculorum. Amen
  • 71v-72v leer
  • 73r-76r Collatio de praesentatione virginis Henricus Arnoldi de Alveldia >De presentatione virginis gloriose collatio< Transite ad me omnes qui concupiscitis me, et a generationibus meis implemini [eccli. 24,26]<. Venerandi patres dilectique confratres, verba hec non absurde possunt ita accipi …–… digna inventa es, cum quo vivis et regnas quoque gloriosa omnium domina in omnia secula seculorum. Amen
  • 76v leer
  • 77r-83r Henricus Arnoldi de Alveldia: Materia de festo compassionis Mariae virginis >Compassionis Marie multiplex materia simpliciter quasi textualiter< Maria mater et martir Christi martir martirum et regina martirum gloriosissima passa est multa …–… cui se in hoc totaliter promptissime commisit etc. ut eam ad se assumeret quando placeret eidem
  • 83v leer
  • 84r-100v Excerpta ex auctoribus diversis >Ex canticis canticorum auctoritates que possent applicari< Fasciculus mirre dilectus meus …–… quemadmodum filius eius noster existit in eadem pater etc.
  • 101r-104v Henricus Arnoldi de Alveldia: Collatio capitularis de conceptione virginis Mariae >De sancta concepcione gloriosissime virginis Marie simplex collacio capitularis< Orietur stella ex Iacob, Numeri xxiiiiº [num. 24,17]. In hiis verbis, patres karissimi, eciam ad litteram secundum doctores sumptis tangitur virginis beatissime nativitas. Que quidem duplex est …–… cum omnibus sanctis participare mereamur. Qui vivit et regnat cum deo etc. Amen
  • 105r-108v Henricus Arnoldi de Alveldia: Sermo capitularis de conceptione virginis Mariae >Item de sancta concepcione virginis Marie sermo capitularis< Sapiencia edificavit sibi domum excidit columnas septem, proverbiorum ix.i [prov. 9,1]. Venerabiles et karissimi patres, si in verbis premissis per sapienciam voluerimus accipere filium dei …–… in cunctis necessitatibus nostris senciamus. Qui vivit etc.
  • 109r-112v Henricus Arnoldi de Alveldia: Collatio capitularis de conceptione virginis Mariae >De sancta concepcione gloriose virginis Marie simplex collacio capitularis etc.< Ave Maria gracia plena [Luc. 1,28]. Venerabiles patres et fratres carissimi, superfluum iudico recitare vestre caritati …–… in futuro gloria illustrari mereamur qui vivis et regnas cum deo patre unitate spiritus sancti deus per omia secula seculorum. Amen
  • 112v-117r Henricus Arnoldi de Alveldia: Collatio capitularis de visitatione virginis Mariae >Sequitur collacio capitularis de iocundissima visitacione virginis gloriose etc.< Magnificat anima mea dominum [Luc. 1,46]. Verba hec unde sumpta sint neminem vestrum latere arbitror. Sunt quippe …–… meritis virginis eiusdem. Amen
  • 117r-119r Henricus Arnoldi de Alveldia: Alia collatio capitularis de visitatione virginis Mariae >Alia collacio capitularis de iocundissima visitacione visitacione [sic] virginis gloriose etc.< Exultavit spiritus meus in deo salutari meo [Luc. 1,47]. Verba hec, patres karissimi, prout nostis omnes sunt illius benedictissime …–… in quo spiritus Marie exultat. Amen Darunter: Alium sermonem sive collacionem de eodem require post duo folia immediate sequencia etc. [post ... etc. durchgestrichen] verso folio.
  • 119v leer
  • 120r-131v Leonardus Nogarolus: Officium immaculatae conceptionis virginis Mariae >Copia bullę domini Sixti quarti in materia conceptionis virginis Marię< Sixtus episcopus servus servorum dei. Ad perpetuam rei memoriam …–… primę tres orationes sunt Gregorii, alię duę Nicolai, ultimę duę Calixti
    Druck ohne Orts- und Jahresangabe (Nachtrag zu Hain 253).
  • 132r-134v Henricus Arnoldi de Alveldia: Collatio de conceptione virginis Mariae >De conceptione gloriose virginis Maria collatio< Tota pulchra es amica mea et macula non est in te, canticorum iiiiº [cant. 4,7]. Beatus Augustinus dicit: Firmissime tene, et nullatenus dubites, omnem hominem …–… eximiissimus doctor theologie, et triumphum obtinuit, etc.
  • 134v-137r Henricus Arnoldi de Alveldia: Collatio de assumptione gloriosae virginis Mariae >De assumpcione gloriose virginis Marie collacio< Domum maiestatis mee glorificabo, Ysaie lxº [Is. 60,7]. Pro impetranda gracia salutemus matrem gracie dicentes ave Maria, domum maiestatis mee etc. In quibus verbis innuitur incorrupcio virginei corporis …–… perfectam genuit vitam Ihesum Christum dominum nostrum qui vivit etc.
  • 137r-138v Henricus Arnoldi de Alveldia: Collatio capitularis in sollemnitate nativitatis virginis Mariae >In sollemnitate nativitatis gloriose virginis Marie collacio capitularis< Orietur stella ex Iacob. Verba ista scripta sunt in libro numerorum capitulo xxiiii [num. 24,17]. Pro impetranda gracia salutamus matrem gratie cum sua angelica salutacione dicentes mente pia ave maxima. Orietur stella ex Iacob, ubi supra. Verbis istis quamvis brevibus et succinctis gloriosa et beata virgo Maria redditur nobis commendabilis …–… filius eiusdem virginis qui vivit et regnat deus per omnia secula seculorum. Amen
  • 138v-140v Henricus Arnoldi de Alveldia: In annuntiatione beatae Mariae >In annunciacione beate Marie< Ave Maria gracia plena etc. Luce primo capitulo [Luc. 1,28]. Pro impetranda gracia salutemus matrem gracie, cum sua angelica salutacione, dicentes mente pia ave Maria etc. Ave Maria gracia plena etc., ubi supra. Hec est salutacio que omnes salutaciones excedit …–… que non auferetur ab ea. Cuius partis et gracie nos participes faciat Ihesus Christus filius eius dominus noster qui est benedictus in secula. Amen
  • 140v-144r Henricus Arnoldi de Alveldia: Collatio in festo visitationis virginis Mariae >In festo visitacionis gloriose virginis Marie collacio< Magnificat anima mea dominum et exultavit spiritus meus in deo salutari meo. Scribitur Luce primo capitulo [Luc. 1,46]. Et in evangelio hodierne festivitatis patres et fratres karissimi beata dei genitrix virgo semper Maria templum domini …–… in secula seculorum laudabunt te qui es cum patre et spiritu sancto in eterna secula benedictus. Amen
  • 144r-147v Henricus Arnoldi de Alveldia: In festo visitationis virginis Mariae >In festo visitacionis gloriose virginis Marie< Ingredere ingredere [sic] uxor Ieroboam. Sic scribitur in tertio libro regum capitulo xiiii [III reg. 14,6]. Ad impetrandam graciam offeramus virgini gloriose … [144v ] venerabiles ac dilectissimi patres ac confratres mei, ex annua librorum regalium recitacione …–… quia regina est potentissima per filium eius dominum nostrum qui cum patre et spiritu sancto vivit et regnat deus in secula seculorum. Amen
  • 147v-149v Henricus Arnoldi de Alveldia: De eadem festivitate >Item de eadem sollemnitate< Exultavit spiritus meus in deo salutari meo [Luc. 1,47]. Verba hec patres karissimi prout nostis omnes sunt illius benedictissime benedicte inter mulieres …–… Quod singulis nobis ille tribuat in quo spiritus Marie exultat. Amen
  • 149v-152v Henricus Arnoldi de Alveldia: Collatio in festo assumptionis virginis Mariae >In sollemnitate assumpcionis gloriose virginis Marie collacio< Elevata est nubes de tabernaculo federis. Hic scribitur numerum x. capitulo [num. 10,11]. Excellentissimi patres mei, constat vestris venerandis paternitatibus quod tanta est virginis gloriosissime …–… dedicator et inhabitator. Qui cum deo patre in unitate spiritus sancti vivit et regnat per infinita secula seculorum. Amen
  • 152v-157v Henricus Arnoldi de Alveldia: Collatio de omnibus sanctis >De omnibus sanctis in eorum sollemnitate collacio< Salutant vos omnes sancti, ii. ad Corinthio [sic] ultimo [II Cor. 13,12]. Venerandi patres fratresque predilectissimi, sanctus sanctorum omnium deus sabbaoth …–… in clara visione dei per Ihesum Christum dominum nostrum in secula seculorum benedictum. Amen
  • 158r-159v Henricus Arnoldi de Alveldia: In sanctum Hugonem Lincolniensem >In festo sancti Hugonis Lyncolniensis< Domine quinque talenta tradidisti michi, Mathei xxv. [Matth. 25,22]. Pro impetranda gracia salutemus matrem gracie dicentes mente pia: Ave Maria. Venerabiles ac charissimi patres et fratres, hodie peragimus festum sancti patris …–… et corroborans me quod et nobis prestare dignetur Ihesus Christus dominus noster qui est super omnia deus benedictus in secula. Amen
  • 159v-161v Henricus Arnoldi de Alveldia: Collatio capitularis in festo sancti Hugonis Lincolniensis >In festo sancti Hugonis Lincolniensis collacio capitularis< Ecce vere Israhelita in quo dolus non est. Iohannis primo capitulo [Ioh. 1,47]. Pro gracia impetranda salutemus matrem gracie dicentes mente pia ave Maria. Ecce vere etc. ubi supra. In quibus verbis sanctus Hugo pater noster commendatur. Primo ut contemplator et discretor luminis divi in radiantis …–… et charitatem cognicionis. Ad quam claritatem nos perducat Ihesus Christus dominus noster qui cum patre et spiritu sancto vivit et regnat deus benedictus in secula. Amen
  • 162r-162v leer
  • 163r-165r Henricus Arnoldi de Alveldia: Collatio capitularis in festo sancti Hugonis Lincolniensis >In festo sancti Hugonis episcopi Lyncolniensis patris nostri collacio capitularis< Scitote quoniam mirificavit dominus sanctum suum. Scribitur in psalmo quarto [ps. 4,4]. Inter ceteras raciones, quas magister Wilhelmus in summa de divino officio ponit, tres precipuas assignat quare festivitates sanctorum peraguntur in terris. Prima est …–… et virtutes illustrent per dominum nostrum Ihesum Christum viventem et regnantem in secula seculorum. Amen
  • 165r-166v Henricus Arnoldi de Alveldia: Collatio capitularis de sancto Hugone Lincolniensi >De sancto Hughone episcopo Lyncolniensi collacio capitularis< Sint lumbi vestri precincti et lucerne ardentes in manibus vestris. Luce xii. [Luc. 12,35]. Pro gracia impetranda salutemus matrem gracie etc. In verbis propositis tria principaliter possumus considerare pro beatissimi patris nostri Hugonis …–… continetur et legitur. Que et nobis concedat Ihesus Christus dominus noster qui est deus benedictus in secula. Amen
  • 166v-168r Henricus Arnoldi de Alveldia: Sermo capitularis de sancto Hugone >Sermo capitularis de sancto Hugone< Ecce sacerdos magnus. Ita scribitur Ecclesiastici originaliter capitulo xliiii. [eccli. 50,1]. Dicit beatus Gregorius unicuique nostrum ad sumendam vivendi regulam …–… magnus coram deo erit. Quod nobis omnibus prestare dignetur Ihesus Christus dominus noster qui est benedictus in secula seculorum. Amen
  • 168v-169v leer
  • 170r-173v Henricus Arnoldi de Alveldia: Contra Teucros specialis letania >Contra Teucros specialis letania et preces flexis genibus dicende< Kyrieleyson. Christeleyson. Kyrieleyson. Christe Ihesu deus et homo audi nos quos precioso sanguine redemisti …–… Domine exaudi orationem meam et clamor meus ad te veniat. Benedicamus domino. Deo gratias. >Istam letaniam magne efficacie composuit venerabilis ac multum devotus pater dominus Heinricus Arnoldi prior Cartusiensium in Basilea. Contra Teucros pessimos Christiani nominis inimicos. Anno domini m. cccc. lxxvi. Oretur pro eo<
    Druck [Basel: Johannes Amerbach c. 1480]; GW 2510.
  • 174r-178v Henricus Arnoldi de Alveldia: Commendationes quaedam pro fratribus defunctis >Commendatio simplex in obitu Cartusiensium non per modum sermonis aut collacionis sed simpliciter ad modum exhortacionis< Beati mortui qui in domino moriuntur. Verba ista sunt originaliter scripti Johannis apostolici et evangeliste in suo apocalypsi [apoc. 14,13] et sunt transumptive in epistula misse pro defunctis. Venerandi patres et dilecti confratres, ordini nostro morem quantulumcumque gerendo …
    • [175r ] >Alia commendacio pro defuncto simplex<. Sancta et salubris cogitacio … [II Mac. 12,46]. Hec verba, patres venerandi et preamandi, scripta sunt ut nostis originaliter …
    • [176r ] >Alia simplex commendacio defuncti<. Lazarus amicus noster dormit [Ioh. 11,11]. Hec sunt verba nostri redemptoris suos ad discipulos ... …
    • [177r ] >Commendacio alia pro defuncto fratre<. Omnes morimur et sicut aqua dilabimur [II reg. 14,14]. Sic dixit mulier sapiens Techuites ad regem David. Et verum dixit …–… ut omnes salvemur. Amen
  • 179r-182v Cartusiensis quidam: De anno iubilaeo excerpta >De anno iubileo ex scriptis cuiusdam doctoris theologie ordinis Cartusiensis< Iubileus annus vocatur annus plenarie remissionis et non debet dici …–… in quibus maior est in ordine auctoritas
  • 183r-186v leer
Entstehung der Handschrift: Aus der Kartause Basel: 1r-1v Titel, alte Signatur, Besitzeintrag mit Angabe des Schreibers: D xlvii. Liber Carthusiensium Basileę minoris scriptus per maiori parte manu p. Martini Ströwlin confratris eorundem und Conspectus, alles von der Hand des Georg Carpentarius. 77r und 82r Besitzeinträge der Kartause von Heinrich Arnoldi.
Erwerb der Handschrift: Eigent.: Öffentliche Bibliothek der Universität Basel
Bibliograph. Nachweise
  • Steinmann, Martin. - Ungedruckte Beschreibung (zugänglich im Sonderlesesaal)
  • Scarpatetti, Beat Matthias von u.a. - Katalog der datierten Handschriften in der Schweiz ..., Bd.1. - Dietikon; Zürich, 1977, Nr. 183
Literatur
  • Bruckner, Albert. - Scriptoria medii aevi Helvetica 10: Schreibschulen der Diözese Konstanz. - Genf, 1964, S. 85, 94, Taf. 42, 43, 45
Online