Fribourg/Freiburg, Couvent des Cordeliers/Franziskanerkloster, Ms. 51

Beschreibung von Christoph Jörg, 2011.

Visione d'insieme Facsimile Caricare XML Stampare descrizione

Titolo del codice: Quaestiones determinatae; quaestiones naturales; Johannes de Fonte OM; Varia

Datazione: um 1364

Supporto materiale: aus mittelstarkem, gleichmässig beschnittenem Pap.

Dimensioni: 167 Bl. (+ 2 Spiegelbl. A und B1 mit den Vorsatzbl. A1 und B vorn und hinten je einen Pergamentbogen bildend + 12 Vorsatzbl. vorn I-XII aus Pap.)

Formato: 220 x 147 mm

Numerazione delle pagine: Alte Foliierung von der Schreiberhand mit roter Tinte jeweils auf der Recto- und Verso- Seite oben durchgehend von 74-230, wobei 77, 210 und 219 übersprungen, 193 und 218 doppelt gezählt wurde. Moderne Bleistiftfoliierung durchgehend von 1-167.

Composizione dei fascicoli: 14 Lagen: (5+6), 13 VI; ursprünglich, d. h. vor dem Binden: 20 Lagen: 20 VI. Reklamanten auf der letzten Verso-Seite der Lagen unten von Schreiberhand. Pergamentfälze von einer Universitätsschrift des 14. Jhs. Rote Lagezählung von der Schreiberhand auf der ersten Recto-Seite unten: 8us (f. 12r, 2. Lage) -19 (f. 144r, 13. Lage).

Disposizione della pagina: Text in 46-51 Langzeilen. Spiegel 180 x 105 mm allseitig, ursprünglich mit Blei begrenzt.

Tipo di scrittura e mani:

Kleine, stark kürzende, jedoch regelmässige Universitätsschrift von einer Hand um 1364. (Cuonradus de Sulczbach, cf. Kolophon f. 153r).
Braune bis dunkelbraune Tinte.

Decorazione: Einfache Gebrauchsrubrizierung und 2-3 zeilige rote Lombarden zu Quaestionesbeginn.

Aggiunte: Marginalien im Zuge der Abschrift und der Rubrizierung von gleicher Hand.
Marginalien und Füllsel von der Hand Friedrichs f. 35r-36r, f. 165r, 167r.
Inhaltsangaben von einer Hand des 17./18. Jhs. f. XIIv, f. 119v, 120r, 125r, 159v.

Legatura: Einband des 15. Jhs. aus 2 Holzdeckeln, Kanten aussen abgeschrägt, mit weichem weissem, abgegriffenem und etwas beschädigtem Leder überzogen. Von 2 Schliessen - Vorderkante VD zu Mitte RD - sind noch die herzförmigen Messinghaften und 2 Nägel sowie Lederresten vorhanden. 4 Bünde und hanfumstochenes Kapital. Ehemaliger Kettenband, wovon Spur auf dem VD oben. Auf dem RD oben Pergamentetikette mit Texturabeschriftung des 15. Jhs. Questiones morales pulcre et moderne, von Friedrich von Amberg ergänzt: et conclusiones IIIIor librorum sentenciarum cum tabula. Der Einband erinnert an Codd. 20, 24, 66, 82, 95, 107, 117 I/II und bes. an Cod. 26.

Materiale addizionale: Spiegelbl. und Vorstzbl. A-A1 und B-B1 aus einer deutschen Freiburger (i.Ue.) Urkunde um 1400 mit folgenden Namen: Graf Walrafen von Thierstein, Jacob Ratzsche d. Junger, Johans von Wuppingen, Rudolf Sibillion.

Contenuto:

I. f. 1r-110r questiones morales bene pulchre ac moderne = questiones determinate
- 1. (f. 1r-2r) Questio est supposita, quod alicui confesso et contrito sit imposita penitencia septennis, hic vadat ad locum, ubi sunt indulgencie septem annorum, tunc queritur, utrum ille sit liber a penitencia illa septenni. Arguitur quod sic …–… raciones in oppositum pro et contra solute sunt et sic patet quomodo etc.
- 2. (f. 2r-3r) >Nota.< Utrum oraciones peccatorum vivorum prosint animabus defunctorum. Arguitur primo quod non …–… ad argumentum in oppositum, quando dicitur scimus quia deus non exaudit peccatores quoad dei involuntarem diminuicionem alicuius pene.
- 3. (f. 3r-4r) >Sequitur questio multum utilis.< Utrum deus viatori existenti in caritate posset revelare suam dampnacionem perpetua. Arguitur primo quod non …–… sed cum hoc stat, quod deus potest facere oppositum de potencia absoluta quamdiu res posita non est in esse. Et sic patet questio.
- 4. (f. 4v-5v) Utrum peccatum mortale sit malicie infinite intensive. Et arguitur primo quod sic …–… argumentum in principio questionis est solutum in conclusionibus et sic patet questio.
- 5. (f. 5v-7v) Nota bene, quia materia utilis multum. Utrum homo ex puris naturalibus possit deum diligere super omnia. Et arguitur quod non …–… sed bene est meritorius et est summe gratuitus ad premium temporale eciam sine gracia, sed cum gracia vite eterne. Et sic patet questio determinata.
- 6. (f. 7v-9v) Utrum quilibet homo de lege et iure naturali obligatur ad diligendum deum super omnia. Et videtur quod non …–… ad sextum quando dicitur: si deus est diligendus etc. concedo consequenciam, sed falsitatem consequentis nego. Tu probas, quia tunc esset diligendus infinicies plus quam infinite. Dico quod non tu prius dixi et sic patet questio.
- 7. (f. 9v-11r) Utrum viator obligetur ad certam mensuram duracionis et intensionis dileccionis dei. Hoc est quia viator ad aliquod tempus certum dileccionis dei et ad aliquem gradum certum dileccionis obligetur. Videtur quod non …–… argumenta conclusionis soluta sunt per conclusiones responsales.
  Cf. Münster, Westf. UB 164, f. 154rb (im Krieg vernichtet), dazu: J. Lechner, Kleine Beiträge, 376f.
- 8. (f. 11r-12r) Utrum crescente caritate minuatur cupiditas. Arguitur quod sic …–… ex quo gracia non est in potestate nostra. Dico quod non est in potestate nostra effective, est tamen in potestate nostra dispositive. Et hoc sufficit et sic patet questio.
- 9. (f. 12r-12v) Utrum voluntas viatoris posset semper se velle aliquid aliud quam bonum verum vel apparens verum. Et videtur quod sic …–… sed ideo dicitur libera (voluntas), quia potest quodlibet volibile velle et quodlibet nolibile nolle etc.
- 10. (f. 12v-14r) >Questio utilis.< Utrum deus posset dispensare super actus decem preceptorum. Videtur quod non …–… alii dicunt, quod quamvis fuerit fornicata, tamen deus sibi eam dedit pro legictima et sic patet questio.
- 11. (f. 14r-15r) Questio est subposita [sic] auctoritate beati Augustini, quod karitas mereatur augeri ut aucta mereatur perfici, quero utrum in tali augmentacione karitatis aliquid adveniat priori differens realiter a priori vel non. Arguitur quod non …–… dico secundum Ockam, quod in veritate est albius quam prius; tamen partes sunt magis coniuncte quam prius et ideo apparet albius quam pius licet non sic. Et sic patet questio determinata.
- 12. (f. 15r-16r) Utrum aliquis posset mereri alteri primam graciam. Videtur quod non …–… igitur conformiter agit precepto divino et meretur. Ad presens non possum habere determinacionem istius questionis.
- 13. (f. 16r-17r) Utrum peccatum sit magis fugibile quam aliquid citra deum sit eligibile. Videtur quod non …–… unde libencius facerem centum venialia peccata quam antequam mundus periret, ymmo prius quam sustinerem quandoque aliqua que sunt satis levia. Et sic patet, quid sit dicendum ad questionem.
- 14. (f. 17r-18v) >Questio bona.< Utrum viator de lege communi possit scire de quolibet suo peccato an sit mortale vel veniale. Arguitur quod sic …–… Ad raciones principales responsum est per conclusiones et dictincciones responsales et sic patet questio.
- 15. (f. 19r-21v) Utrum malum culpe sive peccatum sit pura privacio. Quod non …–… sic patent dubia de peccato actuali, dubia de peccato habituali distincto. Igitur dicta de ista questione sufficiant.
- 16. (f. 21v-22v) Utrum deus velit hominem peccare. Et arguitur quod sic …–… Sed si deus habet Non velle, homo potest adhuc peccare et sic patet questio determinata.
- 17. (f. 23r-24r) Utrum voluntas divina iuste gubernet genus humanum. Et videtur quod non …–… tunc implent voluntatem dei iudicii et sic patent conclusiones et argumenta et per consequens questio.
- 18. (f. 24r-27v) Utrum karitas sit principium effectivum cuiuscumque actus meritorii. Arguitur primo quod non …–… item totus est a voluntate sicut ab agente libero et sic patet questio.
- 19. (f. 27v-28v) Utrum idem actus numero possit esse meritorius vite eterne et cum hoc demeritorius venialiter. Arguitur quod non …–… item de lege communi peccatum originale vitare non possumus, igitur.
  Cf. Münster, Westf. UB 164, f. 158ra (im Krieg vernichtet), dazu: Lechner, Kleine Beiträge, 376f.
- 20. (f. 28v-29v) >Utrum homo possit vitare omne peccatum.< Videtur quod sic …–… quia non est impossibile apud deum omne verbum (Lc. 1,37). Argumenta principalia soluta sunt per distinccionem factam in principio questionis.
- 21. (f. 29v-31r) >Sequitur questio utilis.< Utrum cum libertate peccandi stet neccessitas simpliciter cel pro aliquo statu. Arguitur quod non …–… talis neccessitas non stat cum libertate sicut patet in conclusionibus. Sic patet questio determinata.
- 22. (f. 31r-33r) Utrum aliquis involuntarie possit christum offendere. Quod non …–… Tu dicis: difficillime potest caveri, nego, sed peccata cogitacionis. Argumenta principalia soluta sunt per conclusiones.
- 23. (f. 33r-34r) Utrum pura obmissio boni debiti in esse absque omni commissione sit peccatum et concordat ista questio cum tercia conclusione questionis precedentis ubi dicebatur quod aliquia posset peccare nullum actum habendo. Et videtur quod sic …–… et tunc peccaret si omicteret. Sic patet questio determinata.
- 24. (f. 34r-35r) Utrum fruicio sit optimum bonum racionali creature habenti ipsam. Quod non …–… sed hoc non est in patria et sic patet questio, quia argumenta soluta sunt per conclusiones responsales.
- 25. (f. 35r-36r) Utrum voluntas beati in actibus suis habeat libertatem in patria. Arguitur primo quod non …–… Quarta, quod omnem actum, quem elicit, elicit libertate opposita neccessitate naturali. Et hec sufficiant de ista questione.
- 26. (f. 36r-36v) >Questio bona.< Utrum homo posset perdere perseveranciam in bonis. Arguitur quod sic …–… Hoc melius patuit in illa questione de revelacione: Utrum deus possit existenti in gracia revelare suam dampnacionem perpetuam in illis quatuor regulis (Cf. Questio 3). Et sic patet questio illa breviter.
- 27. (f. 36v-37v) Utrum liberum arbitrium posset de se vitare omnem temptacionem. Videtur quod sic …–… et sic eciam nulla temptacio neccessitat voluntatem quin libere possit consentire vel non. Et sic patet questio determinata.
- 28. (f. 37v-38v) Utrum in commissione alicuius peccati totum universum maneat deturpatum et deordinatum. Arguitur primo quod sic …–… dico quod reordinatur statim per penam deordinacio spiritualis, sicut dictum est in una conclusione. Et sic patet questio.
- 29. (f. 38v-39v) Utrum in tota eternitate sit unum instans. Arguitur primo quod non …–… sed instans eternitatis semper manet. Sic patet questio.
- 30. (f. 39v-40v) Utrum predestinacionis et reprobacionis sit aliqua causa ex parte predestinati et reprobati propter quam unus predestinatur et alius non. Et videtur quod sic …–… ideo si uni ex sua libera misericordia dat et non alteri, ex hoc non est acceptor personarum. Visum est igitur, quid sit dicendum ad questionem, quando queritur, utrum predestinacionis etc.
- 31. (f. 40v-41v) >Sequitur questio bona.< Utrum sit possibile numerum electorum esse maiorem vel minorem quam sit. Et arguitur ad utramque partem primo quod non et sic …–… et si deponitur primus numerus per secundum, tunc primus numerus numquam fuit verus. Sic patet questio determinata.
- 32. (f. 41v-45v) >Questio bona.< Utrum sit aliquod futurum contingens a deo scitum. Videtur quod non …–… vel Deus non prescivit A fore, si A non eveniet. Et sic patet questio.
- 33. (f. 45v-50v) Utrum principium theologorum quod ponitur in symbolo, scil. deum esse omnipotentem, repungnat racioni naturali. Et arguitur primo quod sic …–… iam pars esset equalis perfeccionis cum toto et sic non esset pars. Et sic patet questio determinata.
  Cf. Stegmüller, RS I, Johannes Went OM, Nr. 505; P. Doucet, in: AFH 46, 1953, 96f.
- 34. (f. 50v-52r) >Questio utilis.< Utrum melius sit orare quam studere. Et videtur quod melius sit orare …–… simpliciter tamen oracio est melior quam studium. Et sic solvuntur argumenta.
- 35. (f. 52r-57r) >Nota bene.< Utrum peccatum mortale possit dimitti sine penitencia de lege currente. Arguitur quod non …–… responsum est in una conclusione, quod numquam dimmittitur peccatum sine penitencia vera vel interpretativa.
- 36. (f. 57r-60r) Utrum sit iustum aliquem occidere pro re temporali, scil. pro furto vel pro rapina vel consimili. Et videtur quod non …–… argumenta in principio questionis sunt soluta in conclusionibus et sic patet questio.
- 37. (f. 60r-110r) >Questio bona de merito et premio.< Utrum verbum incarnatum secundum proporcionem meritorum et demeritorum distribuat penas scilicet et premia. Probo quod non …–… idem est si pro omni tempore proporcionali alicuius hore darentur uni duo denarii et alteri in omni parte eiusdem hore daretur unus denarius, non plures habebit unus in fine hore quam alius.
  Zu bemerken: eine ähnliche Quaestiones-Sammlung befand sich in der verlorengegangenen Hs. Münster, Westf. UB 164, f. 123va- 174vb, dazu: Lechner, Kleine Beiträge, 376, Anm. 12 und Jörg, 39-41.
- 38. (f. 110v-119v) Questiones naturales; Varia.
  S. unten Cod. 51, III.
II. f. 120r-153r Johannes de Fonte OM: conclusiones breves quattuor librorum sententiarum.
Ad preces scolarium dum essem lector in Monte Pessulano et ut fratres pauperes sub compendio sentenciam haberent libri sentenciarum, ego frater Iohannes de Fonte, ordinis fratrum minorum per modum conclusionum sentencialiter distinccionem quamlibet recollegi, et primo primi, qui incipit: Veteris ac nove legis [Petrus Lombardus, Sententiarum lib. 1, dist. 1], sunt 10 conclusiones. Prima est, quod tractatus sacre pagine sive continencia veteris ac nove legis versatur precipue circa res et signa …–… sed leticia saciabuntur, agentes gracias de sua liberacione, visa impiorum ineffabili calamitate. Amen. Expliciunt conclusiones breves 4or librorum sentenciarum, edite per fratrem Iohannem de Fonte, ordinis fratrum minorum, lectorem Montis Pessulani, conscripte vero per fratrem Cuonradum de Sulczbach sub anno domini Mo CCC LXIIIIo [1364], studentem tunc Argentinis. Habeatur memoria sui.
Ed.: Augsburg 1468, Köln 1479 u. oft (Hain, Nr. 7225). Hss.: Stegmüller, RS I, Nr. 446 u. Doucet, in: AFH 47, 1954, 135, welche vorliegende Hs. nicht kennen. Zum Autor: LThK2 V, 1033; Jörg, 39.
III. Questiones naturales; Varia
- 1. (f. 110v-115r) Blasius de Parma: Questiones naturales
  Utrum spericum [sic] tangat planum in puncto. Videtur quod non …–… quia puncta non per se moventur, sed motu istorum moventur, quorum essent puncta.
  S. Thorndike, A catalogue of Incipits, 1674, der nur Cod. Bodl. Libr. Canon. Misc. 177, f. 153-154 anführt. Zum Autor: L. Thorndike, History of Magic and Experimental Science, Bd. 4, New York 1934, 611, 652ff.; Jörg, 41.
- 2. (f. 115r-119v, 159v-163v) >Sequitur questio utilis de continuo.< Utrum in continuo sit ponendum aliquod indivisibile. Videtur quod sic …–… (f. 163r) quia una medietas poterit esse Rome et alia Ertfordie … dicitur quod Aristoteles loquitur ibi supposicione mathematica stante. Sequitur.
  Zu bemerken: es werden neben Aristoteles und Euklid, Thomas Bradwardine (in tractatu suo de continuo) und Campanus Novariensis (15 proposicione tercii Euclidis) zitiert; Jörg, 41.
- 3. (f. 153v-155r) Utrum actus rectus et reflexus sunt idem realiter aut idem diversi actus. Et hic dicunt quidam, quod sic; quod probant multipliciter …–… ad aliud dico, quod intellectus non potest habere infinitos actus simul et ideo dico, quod potest habere tot simul, ita quod plures non potest habere simul. Sequitur.
  Zu bemerken: es werden Aristoteles und Augustinus zitiert.
- 4. (f. 155r-155v, 163v) >Incipit questio naturalis.< Utrum resistencia sit precise causa successionis in motu gravium … et levium. Quod sic …–… ad probacionem dicendum, licet minor vel maior resistencia faciat ad velocitatem et tarditatem, non tamen ad successionem sicut visum est. Sequitur.
  Zu bemerken: zitiert Averroes, Walter Burley und Aristoteles.
- 5. (f. 156r-158v) Deus potest facere quidquid non includit contradiccionem. Nota quod non dico: potest facere omne quod non implicat contradiccionem, quia tunc posset facere se …–… sed virtus moralis maxime in primis tribus gradibus inclinat ad actum circa creaturam prescise [sic], theologice autem circa deum.
  Zu bemerken: Fragment und gekürzte Fassung des Tractatus de principiis theologiae, den L. Baudry, in: Etudes de philosophie médiévale 23, 1936, 45-76 ediert und zugleich Wilhelm Ockham abgesprochen hat; cf. Ehrle, Der Sentenzenkommentar, 95, wonach Petrus de Candia OM ihn Ockham zuschrieb und V. Doucet, in: AFH 47, 1954, 124f., der in Cod. Assisi 199, f. 313r-319v eine ähnliche Abbreviatio nennt.
- 6. (f. 164r-165r) Tabulae
  - a). (f. 164r-164v) Tabula zu verlorenem Text. In isto volumine continentur questiones secundi libri sentenciarum, edite per magistrum Gregorium de Arimino, ordinis fratrum heremitarum, quodtate secundum numerum foliorum, quarum prima in ordine talis est: Utrum de intencione Aristotelis eiusque commentatoris fuerit in universo esse plura encia inproducta - 1 …–… Utrum homo voluntate mala et concomitante exteriori operacione simul plus peccet - 72 [Quaestio 35]. >Expliciunt tytuli questionum secundi sentenciarum Gregorii supra allegati.<
    Zu bemerken: der entsprechende Text mit alter, roter Foliierung 1-73 ist schon vor dem Einbinden der Hs. in Freiburg i. Ue. verlorengegangen. Zu Gregor von Rimini OESA (gest. 1358) und seinem Kommentar zum 2. Sentenzenbuch s.: Zumkeller, Manuskripte, Nr. 275; Stegmüller, RS I, Nr. 263; LThK2 IV, 1193. Verglichen mit dem Druck: Venedig 1522 (Nachdruck New York 1955) erscheinen die Titel hier oft verkürzt, teilweise umgestellt und unvollständig.
  - b). (f. 164v-165r) Tabula zu den Quaestiones determinatae, Cod. 51, I. >Incipiunt questiones morales bene pulcre ac moderne, quarum prima talis:< Utrum alicui confesso et contrito et penitencia septennis imposita etc. 74 …–… Item conclusiones IIII librorum sentenciarum a folio 194 usque ad folium 228.
- 7. (f. 166v-167r) >Nota ad solvendum aliquos casus et eorum supposiciones.< Pro evidencia solucionum aliquorum casuum sunt aliqua notanda. Primum, quod numquam ista que supponuntur in istis casibus sunt simul concedenda …–… istis sic memorie commendatis aliquorum casuum falsitas apparebit. Deo gracias etc.
  Cf. Glorieux, La faculté des Arts, Nr. 1909, 1964.
- 8. (f. 167r) Nota quod LXXa ebdomade Danielis continent 490 annos secundum magistrum Nicolaum de Lira, super Danielem, capitulo nono. Item secundum eundem ibidem: a reditu captivitatis Babilonice usque ad principatum Machabeorum fluxerunt anni 414 et principatus Machabeorum duravit 127 annis …–… sed post licenciam istam datam a Cyro remanserunt Iudei in Babilone per duos annos et plus, ut patet in hystoria scolastica.

Origine del manoscritto: Die Hs. wurde in grösserem Umfang (nach vorne 73 Bl.) im Jahre 1364 von Conrad von Sulzbach in Strassburg zu Ende geschrieben. Friedrich von Amberg liess sie um 1400 in der heutigen Form in Freiburg i. Ue. einbinden.

Provenienza del manoscritto: Besitzervermerk (f. 1r): Liber magistri Friderici ordinis minorum

Bibliografia:

Bruckner, Scriptoria XI, S. 88, Anm. 25, Nr. 51;
CMD II/1, Nr. 382; II/2, Abb. 132; MF.