Cologny, Fondation Martin Bodmer, Cod. Bodmer 65
Creative Commons License

Pellegrin Elisabeth, Manuscrits Latins de la Bodmeriana, Cologny-Genève 1982, pp. 112-115.

Manuscript title: Eusebius Caesariensis, Historia ecclesiastica - Rufinus Aquileiensis, Historia ecclesiastica (I-II)
Date of origin: XIIe s. (2e moitié)
Second folio: f. 2: // De diuersitate generationum
Support: Parch.
Extent: 77 ff.
Format: 348 x 248 mm.
Foliation: ancienne foliotation en chiffres romains au verso des feuillets, en haut à gauche, de I (f. 1v) à LXXVIII (f. 77v), qui saute de XXXII (f. 32v) à XXXIIII (f. 33v) par erreur.
Collation: Cahiers: f. 1-72: 9 quaternions signés à la fin des numéros I à VIIII encadrés sans soin de traits à la plume, parfois festonnés, dessinant des ronds, des carrés, des fleurons ou des faces humaines (f. 48v et 64v); f. 73-77: ternion dont le dernier f. manque.
Page layout: justification: 260-270 x 205-210 mm, 2 col., 43 lignes à la colonne, réglure à la mine de plomb.
Writing and hands: Ecritures assez rondes et assez soignées, plusieurs mains.
Decoration:
  • Titres rubriqués;
  • Initiales rubriquées parfois ajourées ou légèrement ornées de rinceaux.
Additions: Rares gloses marginales aux f. 2v-3, 13v-15 et 16.
Binding: récente, maroquin marron avec encadrement de filets à froid et fleurons dans les coins, au dos titre frappé en or: Eusebii historia; au revers de chaque plat fine bordure de rinceaux d'or.
Contents:
  • f. 1: S. Hieronymus: De uiris illustribus (extraits).
    • 1. >Beatus Ieronimus in cathalogo quem scripsit ad Dextrum de illustribus uiris capitulo Septvagesimo qvinto.< Pamphilus presbiter Eusebii Cesariensis episcopi necessarius …–… Passus est Cesaree Palestine sub persecutione Maximiani. (chap. LXXV).
    • 2. >Item idem capitulo LXXX [sic] In eodem.< Eusebius Cesaręę Palestine episcopus in scripturis diuinis studiosisimus [sic] …–… et ob amicitiam Pamphili martyris ab eo cognomentum sortitus est. (chap. LXXXI).
      • éd. G. Herding, Hieronymi de viris inlustribus liber, accedit Gennadii catalogus virorum inlustrium, Leipiz, Teubner, 1924, p. 48 et 50-51.
  • f. 1: Ps. Hieronymus: Epistula de duodecim doctoribus ad Desiderium seu Ps. Beda Venerabilis: De luminaribus Ecclesiae (extrait).
    >Ieronimus quoque ad Desiderium de duodecim preclaris scriptoribus uel doctoribus scribens de hoc uno Eusebio inter cetera promit.< Eusebius Cesaree Palestine episcopus in scripturis diuinis studiosisimus [sic] …–… uestigia ullum [sic] imitari potuisse nunquam repperimus (chap. 4).
    • éd. Migne, P.L. 23, col. 725, et 94, col. 552.
  • f. 1: Decretum Gelasianum de libris recipiendis et non recipiendis (extraits).
    >Sanctus quoque papa Gelasius decretale in sede apostolica urbis Rome cum septuaginta episcopis agens de recipiendis et de non recipiendis libris hec tam de Rufino eius apud latinum interprete quam de ipso inquit Eusebio.< Rvfinus uir religiosus plurimos ecclesiastici operis edidit libros … / … zelo dei et fidei religione reprehendit (chap. IV , 5, 1). Item paulo post. Item cronicam Eusebii Cesariensis atque eiusdem hystorie ecclesiastice …–… pertinent usque quaque non dicimus renuendos. (chap. IV , 5, 3)·
    • éd. Migne, P.L. 59, col. 161 et 62, col. 539.
    • éd. crit. E. von Dobschütz, Das Decretum Gelasianum de libris recipiendis et non recipiendis (Texte u. Untersuch. 38, 4), Leipzig, 1912, p. 10 et 44-45, 46.
  • f. 1-1v: Gennadius Massiliensis: De uiris illustribus (extrait).
    >Gennadius Massiliensis post beatum Ieronimum ipse quoque cathalogum de uiris illustribus in quo de Rufino narrat capitulo septimo decimo.< Rvfinus Aquileiensis presbiter ecclesie non minima pars doctorum ecclesie …–… illum uero emulationis stimulo incitatum ad obloquium stilum uertisse. (chap. 17).
    • éd. G. Herding, ouvr. cit. supra, 1924, p. 78-79.
  • f. 1v: S. Augustinus: De cura pro mortuis gerenda (extrait)
    >Quod ecclesiasticam hystoriam Eusebius Cesariensis scripserit et quod eam Rufinus presbiter de greco in latinum transtulerit testatur Augustinus in libro de cura agenda pro mortuis ita dicens.< texte: Legimus in ecclesiastica hystoria quam grece scripsit Eusebius et in latinam linguam uertit Rufinus martyrum corpora in Gallia canibus exposita et cetera que secuntur (début du chap. VI, § 8).
    • éd. Migne, P.L. 40, col. 597.
    • éd. crit.: J. Zycha, S. Aurelii Augustini De fide et symbolo... (Sect. V, pars III) (Corpus scriptor. eccles. lat. XLI), Vienne, 1900, p. 633.
  • f. 1v-64: Eusebius Caesariensis: Historia ecclesiastica (transl. lat. Rufini Aquileiensis).
    (prol.): >Incipit prologus Rufini uiri eloquentissimi in libro ecclesiastice historie.< Peritorum dicunt esse medicorum ubi imminere urbibus …–… post persecutionem usque ad obitum Theodosii Augusti. Explicit prologus.
    • éd. Migne, P.L. 21, col. 461-464;
    • Th. Mommsen, ouvr. cit. infra, II, 1908, p. 951-952.
    • f. 1v-2: Capitula libri primi.
      (texte), f. 2: >Incipit liber primus ęcclesiastice hystorię Eusebii Cesariensis episcopi. Capitulum primum.< Successiones sanctorum apostolorum et tempora quae a a saluatore nostro
    • f. 9v: liv. II (précédé, f. 9, des capitula).
    • f. 16v: liv. III;
    • f. 26: liv. IV;
    • f. 32v: liv. V.
    • f. 40v, expl. du liv. V: … hystoriis esse mandata.
      suivi de cette addition: Adiuro te quicumque hos descripseris libros per dominum n[ostrum] Ihesum Christum et gloriosum eius aduentum in quo ueniet iudicare uiuos et mortuos ut conferas quod descripseris et emendes ad exemplaria ea de quibus transcripseris diligenter et hoc adiurationis genus similiter transcribas et tranferas [sic] in eum codicem quem descripseris (même addition dans les mss. Orléans 316 (IXe s.) p. 185, Charleville 266 (XIIe s.) f. 53v, Vatican Reg. lat. 551 (XIIe s.) f. 158v, etc.
    • f. 40v: liv. VI;
    • f. 49: liv. VII;
    • f. 54v: liv, VIII.
    • f. 59v: liv. IX, suivi sans séparation du liv. X de l'édition Mommsen. … ac moderatione supra omnes qui prius fuerant procurabat. finit liber nonus ecclesiastice hystorie.
      • éd. Th. Mommsen, dans E. Schwartz, Eusebius Werke, II: Die Kirchengeschichte. Die lateinische Übersetzung des Rufinus..., Leipzig, I-II, 1903-1908, p. 7-903.
  • f. 64-77v: Rufinus Aquileiensis: Historia ecclesiastica (I-II seu X-XI).
    Supplément à celle d'Eusebius Caesariensis.
    pas de titre. (prol.): Hucusque nobis Eusebius Cesariensis rerum …–… quam poterimus breuiter addemus [sic].
    • f. 64-64v: Capitula.
      (texte), f. 64: Cum apus Alexandriam post Achillam … f. 71v: … locum simul et cepta inaniter reliquere.
    • liv. XI: Post Iuliani necem tandem ciuile nobis Iouiniani …–… ad meliora migrauit cum piissimis principibus percepturus premia meritorum. Amen.
    • éd. Migne, P.L. 21, col. 463-540.
    • éd. crit.: Th. Mommsen, ouvr. cit. supra, II, 1908, p. 957-1040.
Origin of the manuscript: probablement française. Le manuscrit a les mêmes textes précédant l'Historia ecclesiastica et la même addition après le livre V que les manuscrits Charleville 266 (XIIe s.) et Vatican Reg. lat. 551 (XIIe s.), et la même addition après le liv. V que le ms. Orléans 316 (IXe s.) qui est mutilé au début, etc.
Acquisition of the manuscript: Une notice du manuscrit dactylographiée en français sur une feuille volante est jointe au manuscrit. Acquis par Martin Bodmer en mai 1953 d'un certain Blanc, peut-être libraire (note au crayon à la fin du manuscrit: « Blanc. Mai 53 »).