Manuscript Summary:The text De verborum significatu by the Latin grammarian Pompeius Festus is an extremely valuable dictionary of Latin language and mythology for those seeking to understand the world of the Romans. This manuscript is of Italian origin and retains its contemporary binding with a wooden cover. It was written during the 15th century on parchment and contains lovely gilded initials on a blue and red background. Quotations have been added in the margins to explain certain words in the text. The last leaves in the volume contain excerpts from Greek and Latin authors.(jos)
Standard description: Pellegrin Elisabeth, Manuscrits latins de la Bodmeriana, Cologny-Genève 1982, pp. 446-450.
Show standard description
Online Since: 06/02/2010
Cologny, Fondation Martin Bodmer, Cod. Bodmer 186
Parchment · I + 117 ff. · 20.5 x 13 cm · Italy · 15th century
Festus Pompeius, De verborum significatu
How to quote:
Cologny, Fondation Martin Bodmer, Cod. Bodmer 186, f. 117v – Festus Pompeius, De verborum significatu (https://www.e-codices.ch/en/list/one/fmb/cb-0186)
Pellegrin Elisabeth, Manuscrits latins de la Bodmeriana, Cologny-Genève 1982, pp. 446-450.
Manuscript title: Festus [Pompeius], De verborum significatu
Place of origin: [Italie]
Date of origin: XVe s.
Second folio:
f. 2: // Adoream laudem siue gloriam …
Support: Parch.
Extent:
I + 117 ff. (+ f. 36bis; f. 115-115v blancs),
Format: 205-130 mm., sauf f. I: 202 x 124 mm. et f. 117: 205 x 110 mm.
Collation: Cahiers: f. I isolé; f. 1- 109: 11 quinions avec réclames; f. 110-117: quaternion.
Page layout:
Justification: 140-145 x 80 mm. 29 lignes à la page, sauf les additions, généralement en écritures cursives, aux f. I-Iv, 113-114v, 116v-117v.
Writing and hands:
Ecriture humanistique ronde peu soignée, une main.
Decoration: Titres rubriqués. Au f. 1 initiale d'or sur fond bleu et rouge à entrelacs, fins rinceaux et points blancs; autres initiales rubriquées.
Additions:
En marge nombreuses corrections et brèves gloses contemporaines, avec nombreuses citations tirées de divers textes classiques latins, de plusieurs mains de la fin du XVe s. et du XVe-XVIe s.
Quelques essais de plume du XVIIe s. au bas du f. I: Ama Dio e non sali (mots illisibles) e Lacia dire, f. 114v: suite des lettres de l' alphabet (3 fois), et liste de 12 prénoms commençant par les lettres A, B et C: Antonio, Andrea, Anibale, Battista … Carlo, Camen (?), Catarina, f. 116v: Caritas odion (3 fois) et suite des lettres de l' alphabet; au bas de quelques ff. dates presque effacées: f. 1, 1666, f. 2: 1667, f. 5: 1691 (?), f. 9: 1664, f. 11: 1676, f. 31: 1696, f. 32: 1697.
Binding: Contemporaine
(XVe s.) sur ais de bois, cuir marron estampé à froid de filets en encadrement, de guirlandes et quelques fers peu marqués, dos refait de peau brun-rougeâtre.
Accompanying materials: Au verso du plat inférieur fragment de parchemin remployé, très noirci, collé en travers, 128 x 202 mm., XVe s., écriture en partie illisible, surtout la col. 2., 2 col. de 18 lignes. Texte en italien: col. 1, lignes 10-11: /quercie … /quasi la foresta si mise /tutta per terra … ; lignes 15-18: … /e li homini di Marsil /ia si tungo (?) super le mura a / sguardare che li dū cru /ciati facessero credendo //.
Contents:
f. Iv
(add.):
Suetonius: Vitae Caesarum
(extrait).
titre, en haut:
>Thurinus Octauianus< (Note: L'empereur Auguste était fils d'Octavius et avait reçu le surnom de « Thurinus » (cf. Svetonivs, ouvr. cit., II, chap. 7 § I).)
plus bas:
>Suetonius in Augusti uita.< inc., ligne 6:
C. Caesaris et deinde Augusti cognomen assumpsit alterum testamente maioris auunculi …
ligne 12 :
… uocaretur non cum nouo sed etiam (?) ampliore cognomine quod.
suite du texte aux lignes 2-5:
Loca quoque religiosa. Cum quibus augurato quid …
expl.:
… Augusto augurio postquam incluta condita Roma est.
(II: Diuus Augustus, chap. 7 § 2 entier).
f. I,
1-113Festus (Pompeius): De uerborum significatu
(Epitoma Pauli Diaconi).
(f. I)
add. d'un glossateur (Praef.), inc.:
Diuine largitatis munere sapientia potenti atque pręfulgido Domino Regi Karolo Regum sublissima Paulus Vltimus seruulus. Cupiens aliquid uestris bybliothechis [sic] addere quia ex proprio …
expl. inachevé:
… opus suum ad XX usque prolixa uolumina extendit. Eorum qua ego prolix.
(7 lignes).
(f. 1)
titre:
>Excerpta ex libris pompei festide verborvm significatione foeliciter incipivnt<Avgustus locus sanctus ab auium gestu id est quia ab auibus …
(f. 15v)
Incipit littera B. Bona idest substancia rerum …
f. 33v: Littera D; f. 37: Littera E; f. 41: Littera F; f. 46: Litttera G; f. 49: Littera H; f. 51: Littera I; f. 57: Littera L; f. 61: Littera M; f. 71v: Littera N; f. 75: Littera 0; f. 79: Littera P; f. 91v: Littera Q; f. 92v: Littera R; f. 97: Littera S; f. 110: Littera V.
(f. 34)
Plinius uero dicit draconem ideo Aesculapio consacratum quia ad multa medicorum remedia prodest. Libro XIX. cap. IIII°.
(cf.Plinivs, Nat. hist., XXIX, chap. 4 § 72).
(f. 37)
Thuscorum litterę nouem …–…
nocturna Summano
(ibid., II, chap. 52 § 138).
Donatus [sic] libro VIIII [sic] Aeneid.
Citę Diuisę ut est in iure: Ercto non cito id est patrimonio uel hereditate non diuisa
(Servivs, Commentarius in Vergilii Aeneidem, in VIII, v. 642).
Cicero in orat. Idcirco qui quibus uerbis hercisceri [sic] oporteat …–…
causam agere non possit
(Cicero, De oratore, I, chap. 56 § 237).
(f. 46)
Numa fornacalię instituit farris torrendi ferias
(Plinivs, Nat.hist., XVIII chap. 2 § 8).
(f. 54v)
Plinius De medicina libro XIX [sic] cap. 1°. Non rem antiqui damnabant …–…
in insula traduntur
(Plinivs, Nat. hist., XXIX, chap. I § 16).
(f. 55)
Socrates Gallum Esculapio pro se uouit ut refert Lactantius Libro III cap. XX
(cf. Lactantivs, Institutiones diuinae, III, chap. 20 § 16).
(82v)
Damnatur equinum fel tantum …–…
sacris equus etiam immoletur
(Plinivs, ibid., XXVIII, chap. 9 § 146 fin).
Ascon. II in Verrem. Prędes ergo satisdatores locupletes …–…
possessionem deteriorem facit
(Ps-Asconivs, Scholia Sangallensia in Ciceronis Orationes in Verrem, Act. II, liv. I, § 115 - éd. Th. Stangl,Ciceronis Orationum Scholiastae. Asconius. Scholia Bobiensia. Scholia Pseudasconii Sangallensia…, Vienne-Leipzig, 1912, p. 249 lignes 22-24).
Interpretes per quos inducitur pactio. Sequestres apud quos pecunia deponitur
(non identifié).
Prędia sunt res ipsę. Prędes …–…
Prędia dicuntur Domus agri
(ibid., § 142, éd . Stangl, p. 253 lignes 1-2 et 252 ligne 18).
(f. 101v)
A. Gel. ex C. Trebatii sententia in V° [sic] . Sacellum est locus paruus deo sacratus cum ara
(Gellivs, Noctes Atticae, VII (VI),chap. 12 § 5).
(f. 103)
Plutharcus in Cymone. Thucydides Chrisia circa Thraciam est adeptus fertur quod in scapta sylua (hie Thracię uicte) diem ultimum obiisse
(Plvtarchvs, Vita Cimonis, transl. lat. Leonardi Iustiniani, éd. Venise, 1478, f. AI V.).
(f. 108v)
Cato scribit ideo propinquos foeminis osculum …–…
unde et temulentia appellata
(Plinivs, Nat. hist., XIV, chap. 13 § 90)
Additions à la suite du texte de Festus.
(f. 113)
Gellivs: Noctes Atticae
(extrait).
>A. Gellius in VI° libro cap. II. quid sit Fatum ex Chrysyppo in latinum uertit.<Fatum est sempiterna quędam et indeclinabilis series rerum …–…
consequentię modos ex quibus apta connexaque est
(5 lignes, liv. VII (VI), chap. 2 § I).
(f. 113v)
[Nota].
Tetracina [sic] Attica et Cystophori Pecunię sunt genera apud Liuium libro VII .IIIIe decadis de bello macedonico
(cf. Livivs, Ab Vrbe condita, Decas IV, liv. XXXVII, chap. 46 § 3, texte différent).
(f. 113v-114)
Plvtarchvs: Vita Marci Antonii
(translatio lat. Leonardi Bruni Aretini, extrait).
>Plutharchus De M. Antonio contra Parthos pug[nanti].<Iam exercitus tarde incedens ingenti fame premebatur neque enim per hostes …–…
qui multo longiore uia confecta per ingentes copias hostium ad patrias sedes remeassent incolumes
(28 lignes, éd. Plvtarchvs, Vitae parallelae, Venise, 1478, non paginée, cahier S 10-10v).
(f. 114)
Aristophanes: Plutus (Note: Je dois cette identification à l'érudition de M. Paramelle.) (extrait, avec scolie et traduction latine)
titre:
>ʾΑριστοφάνης ἐν τῶ Πλούτω.<
texte grec:
Ὠ τύμπανα κ[α]ὶ κύφωνεσ
(v. 476).
trad. latine:
O Fustes et Berline.
(scolie)
>Eiusdem Aristophanis interpres superbis II° uocab[ulo (?)].<Κολαστήρϊα. ὄφγανα ἀμφότερα τά τε τύμπανα …–…
κατα τοῦ τραχήλον των καταθϊκασθέντων τϊθεμενος.
(scolie sur le v. 476, éd. F. Dubner, Scholia graeca in Aristophanem, Paris, 1877, p. 350, col. 1 lignes 9- 16).
trad. latine, texte:
Castigatoria instrumenta utraque Tympana et Cyphones, sunt autem Tympana (ut quidem aliqui dicunt) ligna per quem iniustos uerberabant, Cyphon autem est lignum simile iugo quod super eollum noxiorum impositum est.
(f. 117)
(add., XVIe ou XVIIe s., texte italien).
>Proemio.<Ogni Pianta ogni arbore et ogni radice suole produre il fruto suo secondo la sua sepecie (?) …
(27 lignes).
(f. 117v)
(add. de plusieurs mains, XVe s., un peu effacées).
1).
[Carmen] (conjuration contre le mal caduc).
texte:
Gaspar fert miram, thus Melchior, Baldasar aurum. Hec tria qui secum portabit nomina regum.
Soluitur a morbo Cristi pietate caduco
(cf. H. Walther, Initia carminum ac versuum medii aevi…, Göttingen, 1959 (et 1969), nos 2535 et 7032., éd. H. Walther, Proverbia Sententiaeque latinitatis medii aevi, I, Göttingen, 1963, n° 2456 , inc. « Caspar… »).
2).
Seneca: De beneficiis
(extrait).
>Seneca libro V de benef[iciis].<Aes alienum habere dicitur et qui aureos debet …
apud Lacedemonios fuit quod usum numeratę pecunię prestat
(4 lignes; liv. V, chap. 14 § 4).
3).
Plvtarchvs: Vita Homeri
(transl. latina, extrait).
Plutharchus in Homeri uita dicit Homerum Meletigenem appellatum quia apud Meletem fluuium natus sit. Postea Homerum quia cecus factus est
(inachevé ?).
Probablement Vicenzo Caldonio (XVIe-XVIIe s.), qui inscrit son nom et ceux de ses 10 enfants au f. 116: La famiglia dell Si[gno]r Vicenzo Caldonio con tutti gli suo figlioli /Vicenzo Caldonio / Diana Caldonia a. 22 / Iseppo Caldonio ani 22 / Vittoria ani 20 … Antonio Caldonio ani 4 , puis son fils Iseppo Caldonio (XVIIe s.), ex-libris au f. I: questo libro è de Yseppo (?) Caldonio, f. 116v en bas: Jo Iseppo Caldonio a (suite illisible), f. 117v en bas: Jo Iseppo Caldonio come di sopra come apare il (?) […] Bochino (?)1664.
On lit aussi au bas du f. 117v ce nom: Domenico Menerino (?).
Friedrich von Schennis (1852-1918 - cf. supraBodmer 50), son ex-libris armorié avec la légende: Friderici de Schennis est estampillé au verso du plat supérieur, au bas du f. 1 et du f. 114, en outre son ex-libris avec armes et cimier, gravé sur étiquette de papier carrée, est collé au verso du plat supérieur.
Acquisition of the manuscript: Manuscrit donné à la Fondation Bodmer par M. Denis van Berchem, professeur à l'Université de Genève, en octobre 1976.