Fribourg/Freiburg, Couvent des Cordeliers/Franziskanerkloster, Ms. 82

Führer Dörthe/ Mangold Mikkel, Katalog der mittelalterlichen Handschriften des Franziskanerklosters Freiburg, Basel, 2023, S. 281-292.

Avec l'aimable permission de Schwabe Verlag, Basel, Berlin. L'éditeur détient l'ensemble des droits de publication.
Titre du manuscrit: Exempla; Gesta Romanorum; Robertus Holcot; Hugo de Folieto; Nicolaus de Hanapis
Période: 14. Jahrhundert
Support: Papier
Volume: 202 Blätter
Format: 20,5–21,5 × 14–15 cm
Numérotation des pages: Alte Foliierungen, Teil 1 (an der rechten oberen Ecke des Schriftraums auf den Rectoseiten), von der Hand des Schreibers: 5 (1) – 13 (9). 15 (10) – 22 (17). 31 (18) – 34 (21). 23 (30) – 30 (37); Teil 1–3 (Mitte des oberen Seitenrands): 18 (1) – 26 (9). 28 (10) – 67 (49), fortgesetzt durch Friedrich von Amberg: 68 (50) – 138 (120). 138 (120) – 182 (165). 182 (166) – 216 (200), teils mit Tintenfrass. Zudem (jeweils gestrichen) in Teil 2: 100 30 (50) – 100 41 (61), fortgesetzt in Ms 44, Teil 10: 100 42 (156) – 100 45 (159) und Ms 62, Teil 8: 100 46 (110) – 100 57 (121); Teil 4: cc 4 (86). cc 25 (94) – cc 26 (95). cc 27 (97) – cc 39 (109) und Teil 5, als Fortsetzung von Teil 3 (von derselben Hand): 68 (110) – 77 (119).Neuere Foliierung: A. 1–200. B.
Composition des cahiers: Lagen: (VII-5)9 + IV17 + VI29 + IV37 + 6 VI109 + V119 + VII133 + 2 VI157 + IV165 + 2 VI189 + (VI-1)200. In Teil 3 Zählung der Doppelblätter in der ersten Lagenhälfte: 2 (63r) – 6 (67r) und 1 (74r) – 6 (79r). In Teil 7 Lagenzählung 1 (134r) – 3 (158r). Reklamanten, bis auf 97v, 145v und 157v sowie 177v und 189v von der Hand Friedrichs von Amberg.
Etat: vor Bl. 1 Reste einer Lage, wohl eines Septerns (siehe Foliierung), die ersten vier Blätter der folgenden Lage herausgerissen, nach Bl. 9 ein Blatt herausgeschnitten, nach Bl. 200 fehlt ein weiteres Blatt; Textverlust. Bl. 1829 schmaleren, Bl. 3285 niedrigeren Formats. Bl. 129 Wasserschaden am oberen Rand; Bl. 28 und 29 mit schadhaften Stellen (Löchern). Bl. 134 mit Japanpapier geflickt. Die äusseren Seiten der meisten Lagen verschmutzt, auch innerhalb der Teile (ausser in Teil 2 und 7), wohl längere Zeit ungebunden (separat) aufbewahrt.
Ajouts:
  • Korrekturen von der Hand des jeweiligen Schreibers, z. B. 11v, 24r, 51v, 66v, 86v, 112v, 135va, 174r;
  • 183r drei Zeilen gestrichen, am Rand: vacat.
  • Korrekturen Friedrichs von Amberg, z. B. 56v, 72v, 163rb; 24v28v ein Nachtrag, 47r ein Zusatz, 136rb Vervollständigung des Explicits, 178r eine nachgetragene Überschrift: Compaciendo est proximo et miseris, zudem einige Anmerkungen in Teil 5. Von ihm auch in der ganzen Hs. Marginalien (alphabetische Abschnittszählung) für ein Register; 46v Concordancia huius invenies folio huius libri 129, l (111v).
  • Nachträge, 14. Jh.: 23v24r wohl von der Hand, die Teil 2 schrieb;
  • 35v37r sowie 119v von mehreren weiteren Händen. Je ein Papierfetzen nach Bl. 34 und 147 (Lesezeichen).
Reliure:
  • Mit weissem, am Rückdeckel grossenteils abgerissenem Leder bezogene Holzdeckel, Ende 14. oder Anfang 15. Jh. Restauriert von Carole Jeanneret, 2021 (Dokumentation: ACCFribourg, Bibliothek R3). Ehemals Catenatus, Loch und Rostspuren der Kettenklammer in der Mitte der oberen Kante des Vorderdeckels. Ehemals zwei nach hinten greifende Schliessen, Reste der braunen Lederriemen erhalten, befestigt mit je einem Eisennagel und je zwei Messingstiften (oben erhalten). Der Rückdeckel vor der Restauration separat mit der Hs. aufbewahrt, aber kaum zugehörig, sondern ursprünglich wohl eher Vorderdeckel einer anderen Handschrift: in der Mitte der unteren Kante Loch und Spuren einer Kettenklammer, Reste der Riemen zweier Schliessen, befestigt mit Messingplatten (je vier Stifte). Mit ungefärbtem Garn umwickelte Kapitale. Die Enden neuer Hilfsbünde bei der Restaurierung an Papier geklebt (hinten ein Streifen, vorne ein ganzes neues Vorsatzblatt).
  • In den Teilen 1, 4 und 7 einzelne Pergamentstreifen zur Verstärkung im Falz; 137 /142, 146 /157 und 147 /156 Fragmente einer Predigtsammlung, 14. Jh., u. a. Hugo de Sancto Caro, Schneyer, Bd. 2, S. 759, Nr. 18. Im Rückdeckel und als Vorsatzblatt B grösseres Stück einer Freiburger Urkunde: Jacobus, Sohn des Vellinus Rineveir (?), wohnhaft in Freiburg, handelt (wohl als Verkäufer eines Erbteils) mit Zustimmung seiner Ehefrau Becheta, unter Nennung seiner beiden Brüder Vellinus und Uldricus, seiner und deren Erben.
  • Auf dem Rücken neueres Signaturschild: 82.
Origine du manuscrit:
  • Teil 2 bildete eine Einheit mit Ms 44, Teil 11, Ms 62, Teile 8 und 14 (möglicherweise auch Ms 62, T. 11 und Ms 82, T. 4), vgl. Hände und Foliierungen.
  • Die Teile 2 und 3 von einer Hand, die auch Ms 44, Teil 11, Ms 62, Teile 8 und 14, sowie Ms 95, Teil 6 schrieb.
  • Teil 4 von einer Hand, die auch Ms 44, Teil 4, Ms 62, Teil 13, Ms 63, Teil 3, Ms 83, Teile 4 und 7, sowie Ms 95, Teile 2 und 5 schrieb.
  • Teil 6 wurde erst geschrieben, als die Teile 3–5 bereits zusammen vorlagen, vgl. 133r.
  • Das Papier von Teil 1 ist zudem teils dasselbe wie in Ms 107, siehe Wasserzeichen.
  • Friedrich von Amberg, siehe Lagen, Foliierung sowie Korrekturen und Nachträge.
Bibliographie:
  • Bruckner, Scriptoria 11, S. 89 (in Anm. 25);
  • Jörg, Katalog, S. 124–184;
  • Jörg, Untersuchungen, S. 31 (Anm. 5), 75 (Anm. 5), 88–93;
  • Nigel F. Palmer, Das Exempelwerk der englischen Bettelmönche, in: Exempel und Exempelsammlungen, hrsg. v. Walter Haug und Burghart Wachinger, Tübingen 1991, S. 169;
  • Ernst Tremp, Ein noch nicht gehobener Schatz. Die Exemplasammlungen der Freiburger Franziskanerbibliothek, in: Scrinium Friburgense 6, S. 115–117, 119f. und 123f.
Unité codicologique: Teil 1 (Bl. 137)
Période: 2. Drittel 14. Jh.
Support: Papier. Wasserzeichn: Bl. 29 Geissel, ähnlich Briquet Nr. 6177 (1340); Bl. 10 und 11 zwei Kreise mit Kreuz, Piccard, Wasserzeichenkartei, Nr. 22442 (1344), gleichen Typs wie in Ms 62 (Bl. 150–167); Bl. 1829 Armbrust, Piccard, Wasserzeichenkartei, Nr. 123753 (1358); Bl. 34 /37 Birne (oder Blume), ähnlich Briquet Nr. 7346 (1338), gleich wie Ms 107, Bl. 54/71.
Mise en page: Begrenzung des Schriftraums mit Tinte (Punkturen in den Ecken des Schriftraums), Schriftraum 1r17v und 30r37r: 16–17,5 × 10,5–11, 32–42 Zeilen; 18r23r: 17 × 8,5–9, 32–42 Zeilen.
Type d'écritures et copistes: Ältere gotische Buchkursive, 1r23r und 30r35v wohl von einer Hand (21r und 35r/v jedoch auffallende Wechsel im Schriftbild).
Décoration: 1r21r und 30r35r rubriziert, rote Paragraphenzeichen; zweizeilige rote Lombarden, mit Punktverdickungen und Konturbegleitstrichen. Marginalien zur Gliederung des Textes und Erschliessung des Inhalts, rot unterstrichen.
Sommaire:
  • 1r-6v Exempla. 36 Exempla, Initien im Register. Zu Beginn fehlen wohl 4 Blätter (vgl. alte Foliierung).
    • // et sic accedentes usque ad cor subito eum occiderunt, animam rapiunt et ad infernum portaverunt, et sic decessit. >Contra usurarios< (am Seitenrand). Usurarius quidam dives nimis diversarum ecclesiarum thesauros loco pignoris tenebat
    • (3r) Cum patres ad invicem de multorum vita loquerentur, abbas pior egressus inplevit saccum magnum harena … Vitas patrum, PL 73, Sp. 786 (Buch 3: 136). Cum quidam honeste vite monachus
    • (3v) Quidam vir habens filium annorum v nimis carnaliter diligens ipsum et remisse nutriebat … vgl. Grégoire le Grand, Dialogues, hrsg. v. Adalbert de Vogüé, Bd. 3, Paris 1980, S. 72f. (IV, 19,2–3). Cum quidam dives et potens
    • (4r) folgt eine Reihe von Miracula nach Caesarius von Heisterbach: In cenobio quodam defuncta quadam sorore magistra domus multos psalmos cum gloria patri sibi dixit … vgl. Die Wundergeschichten des Caesarius von Heisterbach, hrsg. v. Alfons Hilka, Bd. 3, Bonn 1937, S. 77 (II, 2,2).
    • (4r) Monachum quendam dyabolus ita reddiderat accidiosum … Caesarii Heisterbacensis monachi ordinis Cisterciensis Dialogus miraculorum, rec. Josephus Strange, Köln etc. 1851, Bd. 1, S. 197f. (Dist. IV, Cap. XXVIIIf.); Bd. 2, S. 31–33 und 300 (Dist. VII, Cap. XXIII und Dist. XI, Cap. XXXIX).
    • (4v) Quidam fuit monachus
    • (5v) Quidam dum in quadam rupe argentum foderet subito rupis cecidit et omnes extinxit … vgl. Ms 109, 99v. Cesarius: In quadam abbatia Cysterciensis monachus infirmitate nimia afflictus cucullam exuens et scapulare induens sic mortuus est … Dialogus miraculorum, Bd. 2, S. 298 (Dist. VII, Cap. XXXVI). Quedam bona matrona
    • (6r) Legitur in i libro Tripartite historie, quod cum quidam miles a Constantino imperatore assignaretur ad portandum signum crucis coram ipso in prelio … vgl. PL 69, Sp. 889 (Buch 1, Kap. 5). Exemplum de beato Martino: Ego inquit signo crucis non clipeo protectus aut galea hostium cuneos penetrabo securus. Iacopo da Varazze, Legenda Aurea, hrsg. v. Giovanni Paolo Maggioni, Tavarnuzze/Florenz 1998, Bd. 2, S. 113922. Quidam presbyter sicut in 4o libro Dialogorum legitur vite venerabilis pro neccessitate corporis aquis balneariis lavari consueverat vgl. Grégoire le Grand, Dialogues, hrsg. v. Adalbert de Vogüé, Bd. 3, Paris 1980, S. 184 (IV, 57,2).
    • (6v) Magister quidam Parisyus publice predicavit …–… Filia cuiusdam nobilis religiosa mirabatur quantum beata virgo tamen potuisset dolere de amissione temporali Christi in triduo et tunc mirari de amplius desiit.
  • 6v-7v Sermo Fecit rex Salomon tronum de ebore (III Rg 10,18–20). Tronus secundum magistrum Nycolaum de Lira proprie significat sedem regie maiestatis …–… Alio modo et speciali ex ewangelio Luce quod de ipsa lectum est sumamus 6 gradus. Primus gradus est // Bricht ab, Rest der Seite leer. Nigel F. Palmer, Artikel Marquard von Lindau, in: Verfasserlexikon2, Bd. 6 (1987), Sp. 116 (B.12), Hs. erwähnt als Vergleichsbeispiel für einen Text, der nicht identisch sei mit Marquards Werk ‘De throno Salomonis’.
  • 8r leer.
  • 8v-9v Exempla e provincia Saxoniae (OFM). 4 Exempla. Quidam frater Gerhardus dictus de Roma Parysius vir valde devotus retulit quod fuit Rome quidam homo devotus ordinis fratrum Minorum habens uxorem nomine Bonam Frater Franco custos Aurei montis homo devotus et bone consciencie narravit fratribus sue custodie, quod sequitur: In Frankenvorde infra octavam assumpcionis beate Marie virginis accidit ut hospites Frater C. de Haldesleve quondam lector retulit quod quidam erat devotus monachus de ordine Cisterciensium Frater Hermannus lector Wratislaviensis retulit quod a fratre quodam, nomine Iohanne quondam socio beati Francisci audivit recitari Leonardus Lemmens, Ex libro miraculorum et visionum in provincia Saxoniae c. 1300 conscripto, in: AFH 2 (1909), S. 76f., Nr. 9, 10, 12 und 13.
  • 10r-11r Exempla. 2 Exempla. Iuvenis quidam in studio existens peccata quedam adeo enormia commiserat ut propter verecundiam nulli homini confiteri auderet Iuvenis quidam nobilis in diocesi Leodiensi mortuo patre suo in hereditate successit eidem Virgo quedam formosa et dives …–… omnia que habere potuerant de rebus suis rapuerunt nec fuit qui desolatam // Bricht in der 7. Zeile ab, anschliessend neu angesetzt: [V]irgo quedam formosa 1 Zeile, darunter: Dum fratres quidam venissent ad abbatem Agaton virum probatum et magne paciencie // Am Anfang bzw. Ende: va-cat. Rest der Seite leer, vgl. das Folgende.
  • 11v-14r Exempla. 9 Exempla, Initien im Register.
    • Dum fratres quidam venissent ad abbatem Agathonem virum probatum et magne paciencie volentes experiri pacienciam eius multa obprobria obiecerunt ei … vgl. Vitas patrum, PL 73, Sp. 913 (Buch 5: X, 10). Quidam venator in nemore vidit abbatem Antonium gaudentem cum fratribus suis
    • (11v) Eremita quidam spiritu blasphemie temptatus cepit cogitare quod non essent iusta dei iudicia Magnum speculum exemplorum, Köln 1718, S. 417. Zuletzt ein gestrichenes Fragment: Cum in quodam monasterio Francie (Wiederholung von 13v), daneben: va-cat.
  • 14v-20r Exempla e provincia Saxoniae (OFM). 13 Exempla und eines als Nachtrag.
    • Frater Burchardus minister Saxonie retulit quod sedit quadam vice iuxta quendam fratrem ordinis Minorum infirmatum usque ad mortem Idem frater Burchardus retulit quod Parysius frater Eustachius magister in theoloya vidit in sompnis quod multi fratres ad modum corone stabant in refectorio Frater Franciscus lector visitator quondam provincie Saxonie de provincia Colonie retulit in sua provincia quodam tempore contigisse valde pulchrum
    • (15v) Idem frater Franciscus visitator Saxonie retulit quid quidam erat homo nobilis decanus in quadam sollempni ecclesiaFrater P. de Hyspania studens Parysius recitavit quod ipse fuit in conventu quodam in Hyspania …–… (16r) et iterum subito// Am Rand rotes Verweiszeichen sowie: tali signo lege ultra. Fortsetzung 17v (wohl wegen Feuchtigkeit des Papiers). AFH 2 (1909), S. 76, Nr. 1, 4 und 6–8.
    • (16v) zwei Ansätze zur Fortsetzung des Texts: debilitatus Darunter als Nachtrag des gleichen Schreibers (andere Tinte): [L]egitur quod fuerunt duo socii servientes uni domino …–… quia dicitur invidia dyaboli mors intravit in orbem.
    • (17r) leer, bis auf Probe: debilitatus (siehe oben).
    • (17v) // debilitatus qui sicut premissum est omnia enarravit … Am Ende der Seite in Rot: Finis.
    • (18r) Duo erant iuvenes seculares Illut contigit in custodia Hassie. Frater Theodericus de Planowa narravit quod in Berlin quidam frater devotus cum staret in choro Frater Henricus de Stalberg homo devotus et sanctus semel missus fuit ad Harconem
    • (18v) Quidam frater de Brema retulit nomine Cůnradus qui et vitam in ordine feliciter consummavit. Quidam fuit frater Fridericus laicus qui frequenter solebat in oracione divinis consolacionibus et devocionibus visitari
    • (19r) Frater Franco custos quondam Aurei montis cum esset in itinere Frater Růpertus lapicida qui chorum fratrum in Erfordia edificavit …–… 19v Frater C. laycus in Brandenburgensi custodia cum quadam vice cum quodam fratre sacerdote iret et amplexatus fuit. AFH 2 (1909), S. 78, Nr. 22, 24–26, 28–30 und 32.
  • 20r-23r Exempla de morte. 11 Exempla, das letzte unvollständig.
    • Cum quidam propositus pessime et crudelissime vixisset xxxa annis visitatus a domino iacuit postea in languore gravissimo xxviii annis Cum duo sacerdotes se invicem maxime diligerent uno eorum moriente alter eum quantum potuit adiuravit ut sibi post obitum apareret et que ei essent ostenderet
    • (20v) Quantum deo placeat et sit utile orare pro defunctis patet multis exemplis. Cum enim quendam hominem hostes eius insequerentur fugiens per cimiterium
    • (21r) Quedam devota mulier laborans in extremis et sciens se moritura, dixit sacerdoti quod ante mortem suam per xxii annos consuevit transiens cimiterium stare Item cum quidam consuevisset cottidie dicere vigilias pro defunctis quando sepultus fuit voces in cimiterio audite sunt Nota quod erubescencia in confessione multum minuit penam Legitur in miraculis sancti Bernhardi de heremita qui fuerat decanus ecclesie Lingonensis [N]arrat Iohannes Elemosinarius de duobus conpatribus quod unus erat bonus artifex in arte calcifico
    • (22r) In vita patrum legitur quod cum quidam paterfamilias servaretur mortuus circa mediam noctem surrexit et terruit omnes
    • (22v) Quidam sanctus abas excecatus dicebat: Gracias ago deo meo qui vindicavit me de adversario meo Cum quidam monachus peragrasset partem cuiusdam heremi interiorem invenit parvum tugurium et intro hominem nudum orantem …–… Narravit cantor magnus Parisiensis quod quidam scolaris qui visus est Parysius mori valde penitens et compunctus apparuit post mortem magistro suo habens cappam de [cedulis]// Bricht ab, Rest der Seite leer, vgl. unten, 200v.
  • 23v-28v Nota et exempla. Nachtrag. 14 Abschnitte, teils mit Exempeln.
    • Nota quantum ad presens, quod Christus habet 4or nomina officialia et 4or nomina communia. Primum nomen est angelus
    • (24v) >Contra peccatores et huic mundo viventes< Nota quod homines huius mundi in triplici statu vivunt, quidam vivunt sine deo, quidam cum deo, et quidam in deo
    • (25r) >Nota quare Christum debeas diligere< Nota secundum Aristotelem bonus et fidelis amicus debet sustinere illa quinque propter alium Nota quod illa hortantur hominem ad veram dilectionem: consangwinitas, affabilitas Nota 3a sunt signa probationis veri amoris secundum doctores: novitas, prosperitas, adversitas
    • (25v) Nota ex quo deus intravit domum Pharyseorum et principum eorum qui semper censi sunt pro maximis peccatoribus
    • (26r) Nota quod humilis dicitur quasi humo similis Nota quam bonum sit orare. Contigit enim quod quedam mulier habuit unum maritum et ille maritus habuit unam aliam pro concubina
    • (26v) >Nota quam bonum sit confiteri< Fuit quedam matrona vidua que habuit filium quem tenerrime et delicatissime nutriebat Nota quod aliqua precedunt dileccionem dei, aliqua comitantur, aliqua secuntur
    • (27r) Nota quod 4or debent facere hominem humilem. Primum est sui ipsius meditacio>Nota de angelis< Fuit quidam frater heremita vite sancte et conversacionis bone qui multis temporibus petivit ut deus sibi manifestaret secreta sui iudicii
    • (28r) Nota quod anima nutritur specialiter illis tribus scilicet verbi dei, sacramento eukaristie, et amore divino Nota quod Aristoteles ponit 4or proprietates bonorum vere amancium Nota quod Christus in ewangelio dixit: Amice ascende superius (Lc 14,10). Dixit simpliciter amice et non amice meus vel alterius …–… et consequenter ipsum diligere tantum propter ipsum etc.
    • (29r-v) leer.
  • 30r-34r Exempla. Exempla, das letzte unvollständig, Initien im Register.
    • >De promittentibus longam vitam< (am Seitenrand). Quidam conversus audiens guculum cantantem observavit vices sui cantus … Petrus Cornelis Boeren, Ein neuentdecktes Fragment der Libri VIII Miraculorum des Caesarius von Heisterbach, in: Annalen des historischen Vereins für den Niederrhein 170 (1968), S. 17 (Nr. 10). >De reverencia sacerdotum< (am Seitenrand). Abbas Pambo dum iret cum fratribus suis videns seculares dicit eis: Surgite reveremini sacerdotes et religiososAbbas Paulus in facie hominum cogitaciones eorum ex gracia cognovit … vgl. Vitas patrum, PL 73, Sp. 975 und 1046–1048 (Buch 5: XVII, 11 und Buch 7: XIII, 2).
    • (30v) Crescente fama viri dei Constantii inter ceteros ipsum visitantes quidam rusticus ex longinquo venit ad videndum eum
    • (31v) zwei verdichtete Passagen aus den Dialogi Gregors des Grossen: Cum duo viri quorum alter Euticius alter Florencius dicebatur in habitu sancte religionis in Nursia provincia habitarent, mortuo vicini monasterii rectore manachi [sic] in rectorem monasterii Euthicium elegerunt
    • (32r) Cum quidam dyaconus ad sanctum virum dei Florencium pergeret ut se suis orationibus commendaret et prope cellam ipsius venisset omnem locum in circuitu plenum serpentibus invenit … vgl. Grégoire le Grand, Dialogues, hrsg. v. Adalbert de Vogüé, Bd. 2, Paris 1979, S. 314–322 (III, 15,2–8 und 9–12). Cum quidam frater iniuria sustineret ab alio
    • (32v) Quidam peregrinus veniens ad abbatem Silvanum in montem Synay et videns fratres laborantes ait: Quare operamini cibum … Vitas patrum, PL 73, Sp. 768 (Buch 3: 55). Cum quidam vir sanctus orasset
    • (33v) Quidam scholaris Bononie degens sceleribus deditus permaximis vidit quod a facie tempestatis imminentis in campo magno ubi erat ut sibi videbatur fugiebat … vgl. Ms 109, 99v. Quidam scolaris x annorum non habens calcios quod posset ire ad chorum superveniente festivitate beate virginis oravit multa Ave Maria beate virgini ut daretur ei calcios
    • (34r) Abas quidam occurrit cuidam latroni in silva et quesivit ab eo de quo viveret … Darunter gestrichen: E contrario valde nocet malum exemplum, unde legimus quod quidam miles quendam pauperem ceperat in guerra …–… vidit quendam monachum valde // Bricht am Ende der Seite ab.
  • 34v-35r Miraculum. >In die parasceves post sermonem pulcrum miraculum< (am Kopf der Seite). >Passio est honoranda< (am Seitenrand). Fuit quidam comes nomine Iohannes in Sardinia prope Romam temporibus pape Theodati anno domini dc lxxi qui multa prelia commiserat et spolia et ecclesias vastaverat et claustra …–… et ad claustrum suum perducentes honorifice sepellierunt.
  • 35v Exemplum. Cum quidam iuvenis flagiciosus nullam penitenciam iniunctam sibi a papa Alexandro vellet deferre dedit ei annulum suum
  • 35v-36v Exempla. Nachtrag.
    • Item Baccalarius in octava pasce (am Seitenrand) dixit ewangelium de tempore secundum literam et postea moralizavit secundum postilam Parmensem usque ad illum locum: Insufflavit et dixit (Io 20,22) Item adduxit que deus cuidam dixit: Si vis habere pacem, fac sicut ego Item adduxit illam [sic] illud exemplum: Erant quinque boni homines, et ipsi semel mutuo confamulabantur de statu ipsorum
    • (36r) >Aliud exemplum adducens quod mundus est relinquendus quia in ea non est pax< (am Kopf der Seite). Erat quidam iuvenis dives et pulcher et nobilis valde, qui semel volens venari … Von anderer Hand: >De pace< (am Seitenrand). Dixit deus ad quendam antiquum patrem: Si vis habere pacem facias sicut egoSanctus Agaton partavit lapidem in ore tribus annis … vgl. Vitas patrum, PL 73, Sp. 865 (Buch 5: III, 7) sowie unten den Beginn von Teil 2. Erat quidam pater qui amisit oculum suum … 4 weitere Exempelinitien.
    • (36v) >Credo quod dicit Anselmus de quodam antiquo patre quod viderit hec< (am Kopf der Seite) Vidit pater predictus quasdas [sic] ymagines in pariete depictas, quas sibi deus revelavit. Prima ymago erat sacerdos qui erat sacris vestibus indutus, et erat scriptum super eum: Ora et supplica …–… Hec signant perversionem mundi status nunc concurrentis etc. Hec baccalarius Grůber.
  • 36v-37r Sermo. Nachtrag. >De sancta cruce< Michi absit gloriari (Gal 6,14). Gaudia huius mundi in comparacione gaudii eterni, igitur apostolus in verbis prenotatis hortatur nos ad gaudium crucis pre omnibus …–… Nota ab inicio mundi clausum est celum ita ut ullus posset introire.
  • 37v leer.
Unité codicologique: Teil 2 (Bl. 3861)
Période: 2. Hälfte 14. Jh.
Support: Papier. Wasserzeichen: Bl. 39 57 Rad, Briquet Nr. 13227 und 13228 (1363–1379).
Mise en page: Begrenzung des Schriftraums mit Stift (Punktierungen gegen die Ränder hin), Schriftraum 17,5–18 × 10,5–11,5, 39–42 Zeilen.
Type d'écritures et copistes: Ältere gotische Buchkursive von einer Hand, vgl. Teil 3.
Décoration: Rubriziert, rote Paragraphenzeichen; 1–3zeilige rote Lombarden. Marginalien zur Gliederung des Textes und Erschliessung des Inhalts.
Sommaire:
  • 38r De taciturnitate et ingratitudine. De taciturnitate (am Rand): Nota quod bonum est tacere, unde legitur in Vitas patrum, quod abbas Agaton per trigenium [sic] lapidem in ore portavit vgl. oben, 36r. Unde Ambrosius dicit (De officiis I, 5) quod: Plures vidi loquendo peccatum incidisse De ingratitudine (am Rand). Seneca: 4or sunt species ingratitudinis quos ponit in libro de beneficiis …–… Item perpetuo a deo odio habentur, unde Ecclesiaste (Sir 12,7): Altissimus odio habet peccatores.
  • 38r-43r Dicta Aegidii Assisiensis. Auszug.
    • De verbis sancti Egidii, de humilitate (am Rand). Nemo potest venire in cognicionem dei nisi per humilitatem De conformitate vitae beati Francisci ad vitam domini Iesu, auctore fr. Bartholomaeo de Pisa, Bd. 1 = Analecta Franciscana 4 (1906), S. 218 (33–38), 219 (11f., 15–17), 220 (41) – 221 (1), 223 (24–28) bzw. 209 (26–34), 226 (14–34, 42f.), 227 (1f., 9f., 14–21), 225 (33–40), 226 (9–13), 229 (9f. 12–16, 19f.), 227 (25–34, 38–41), 228 (3–7).
    • (39r) eingeschoben: Item dixit: Attende in quantam excellenciam posuit te dominus deus … Kajetan Esser, Die Opuscula des hl. Franziskus von Assisi, Grottaferrata 1976, S. 65–67 (Admonitiones, Cap. V).
    • (39v) Item sic est hodie de religionibus, quia in primordio quam admodum fuit in primitiva ecclesia quando homines convertebantur ad fidem quidam era[n]t ferventes ad martirium sustinendum Cum nullus sit qui ad vitam contemplativam ascendere valeat Analecta Franciscana 4, S. 230 (19–31, 5–7), 229 (38–40, 33–37), 229 (43) – 230 (5). Non manifestavit Samueli
    • (40r) nochmals ein Stück nachweisbar, vgl. S. 231 (7–22), danach abweichend: Omnes sancti qui fuerint sunt et erant, qui locuti sunt de deo …–… sed verbo et exemplo reddunt ea altissimo deo cuius est omne bonum. Explicit Egidius.
  • 43r Hélinant de Froidmont, De cognicione sui. Auszug aus Cap. 3. De Helinandi monachi libro. Erant autem fratres simul in auditorio colloquentes …–… confusus obiurgator obticuit. PL 212, Sp. 725.
  • 43r-49r Exempla et notae. Rund 30 Abschnitte, teils mit Autoritäten, Beispielen aus der Antike oder der Tier- und Pflanzenwelt.
    • Exemplum de penitencia et inferni pena et iudicio extremo (am Rand). Nota de muliere quam vir suus habebat suspectam et iniunxit ei ut ad purgacionem tangeret ferrum candensExemplum de divite qui multo tempore bona faciebat ut ab hominibus videretur
    • (44r) Homo secundum Bernardum 4or considerare debet in hoc mundo: Considera enim homo unde sis et erubesce, ubi sis et ingemisce, ubi eris et contremisce, ad quod vocatus sis et concupisceDum quidam seipsum vituperat esse videtur signum humilitatisNota hanc conclusionem, quod nullus actus est facilior quam se humiliare
    • (44v) Super obsessos in civitate timor repentinus irruit, propter vigilium pigriciam, propter civium luxuriam Refert Tytus Lynus (Livius) de gestis Romanorum, quod Galli obsidentes Romam occulte de nocte intraverunt vigilibus dormientibus[In]veni in chronicis quibusdam quod papa quidam in primitiva ecclesia paupertate compulsus luminare quoddam perpetuum ordinatum devocione quorundam circa tumbam beatri Petri semper ardere destruxit
    • (48r) Vias tuas domine demonstra michi (Ps 24,4), cui respondit illud Ieremie 6o: Interrogate de semitis antiquis, que sit via bona mea et ambuletis in ea Nota de panthera est alia via bona
    • (48v) Inter enigmata Aristotelis que recitat Ieronimus contra Rufinum istud primum ponitur: Stateram ne transileas Legitur de vulture unum notabile, quod cum acceperit predam suam Nota duplex cibus assignari potest quibus anima cibatur …–… Exemplum (am Rand): Quod potest ostendi per sanctum Gallum, qui propter obedienciam ad verbum patris sui Columbani multis annis abstinuit a missa Ex istis tunc correlative elicitur solucio cuiusdam hominis, qua queritur utrum si dominica die sit interdictum in civitate non tamen extra in Adelhusen, utrum aliquis potens ire ibidem ad audiendam missam et non vadit peccet mortaliter, dico quod non Ista puncta applicari possunt ad omnia themata sacre scripture Item Iohannes (Io 17,3): Hec est vita eterna.
    • (49v) leer.
  • 50r-54v Speculum conversionis. 22 Kapitel über diverse Stände, jeweils endend mit Is 45,22. Ego dominus omnium Ihesus Christus filius unicus die vivi, qui semper eram cum patre exulavi descendens de celo in hunc carcerem exicialem, ut eos a morte liberarem qui Ve vobis pauperibus non subditis Convertimini ad me et salvi eritis etc. Ve vobis divitibus …–… (54r) Ve vobis reliogiosis [sic] fratri[bu]s monialibus et monachis Convertimini etc.
  • 54v-60v Notae et quaestiones. 65 Abschnitte, meist mit Autoritäten oder Beispielen aus der Tier- und Pflanzenwelt. Initien im Register. Nota quod Adam omnia scivit et novit, et quando Eva transgressa est preceptum, novit eam forefecisse Nota quod mal[i] huius mundi sunt condicionati, ut aranee, boni autem ut apes …–… Abiecti in mundo colliguntur a deo, cuius exemplum et in baluscia que est flos malo granate. Anschliessend: Descripcio apostolorum (am Rand): Petrus canus com barba longa. Paulus calvus cum longa barba …–… Iohannes baptista fuit niger crispus et habuit longam barbam, sicut sanctus Thomas.
  • 61r-v leer.
Unité codicologique: Teil 3 (Bl. 6285)
Période: 3. Viertel 14. Jh.
Support: Papier. Wasserzeichen: Bl. 6581 zwei Kreise mit Kreuz, Piccard, Wasserzeichenkartei, Nr. 161740 (1361–1363).
Mise en page: Begrenzung des Schriftraums mit Stift (Punktierungen in den Ecken des Schriftraums), Schriftraum 15–15,5 × 10–10,5, 43–47 Zeilen.
Type d'écritures et copistes: Ältere gotische Buchkursive von einer Hand, vgl. Teil 2.
Décoration: Rubriziert, rote Paragraphenzeichen, vor jedem Abschnitt rot markiert: Gestum. Zweizeilige rote Lombarden mit Punktverdickungen und Konturbegleitstrichen. Marginalien: Responsio (Moralisatio), rot eingekreist.
Sommaire:
  • 62r-85v Gesta Romanorum. 41 Exempla. Pompeius regnavit dives valde ac potens qui filiam unicam pulcherrimam habebat (62v) Leo regnavit qui miro modo pulchres virgines delectabatur videre …–… Quidam imperator erat qui quandam forestam habebat ... de eius sanguine anime nostre facte sunt purpurate cum honore et gaudio ad vitam eternam, ad quam nos etc. Hermann Oesterley, Gesta Romanorum, Berlin 1872, S. 273–275 (Cap. 1), 282f. (Cap. 8), 454f. (Cap. 113), 383–385 (Cap. 70), 484f. (Cap. 130), 426–428 (Cap. 101), 378–380 (Cap. 67), 376f. (Cap. 66), 426 (Cap. 100), 375f. (Cap. 65), 436–440 (Cap. 106 und 107), 366–368 (Cap. 60), 547f. (Cap. 164), 357–359 (Cap. 57), 355f. (Cap. 56), 476f. (Cap. 126), 473–475 (Cap. 124), 483f. (Cap. 129), 498–500 (Cap. 143), 386–388 (Cap. 72), 393f. (Cap. 76), 396–399 (Cap. 80), 431–434 (Cap. 103), 388–391 (Cap. 73 und 74), 350–354 (Cap. 55), 396 (Cap. 79), 347f. (Cap. 50), 590f. (Cap. 186), 330f. (Cap. 33), 589 (Cap. 183), 537f. (Cap. 157), 327f. (Cap. 29), 325f. (Cap. 28), 478–480 (Cap. 127), 324f. (Cap. 27), 418 (Cap. 91), 574–576 (Cap. 175), 495 (Cap. 141), 457 (Cap. 115); die Exempla teilweise abweichend, vor allem in der Moralisatio bisweilen gekürzt oder vereinzelt mit Zusätzen. Bloomfield, Incipits, Nr. 3944. Vgl. in Ms 23, 269ra–286rb die über weite Strecken gleiche Reihe, in welcher die Nrn. 65, 80, 79, 29 und 175 allerdings nicht enthalten sind.
Unité codicologique: Teil 4 (Bl. 86109)
Période: 3. Viertel 14. Jh.
Support: Papier. Wasserzeichen: Bl. 8697 Horn, Briquet Nr. 7705 (1366); Bl. 101106 Mandel, Piccard, Wasserzeichenkartei, Nr. 129838 (1370).
Mise en page: Begrenzung des Schriftraums mit Stift (Punktierungen in den Ecken des Schriftraums), Schriftraum 16–16,5 × 9–9,5, 32–38 Zeilen.
Type d'écritures et copistes: Ältere gotische Buchkursive von einer Hand.
Décoration: Bis auf 96v /97r rubriziert, rote Paragraphenzeichen. Dreizeilige rote Lombarden mit Punktverdickungen und Konturbegleitstrichen. Vereinzelte Marginalien: Responsio (Moralisatio).
Sommaire:
  • 86r-99v Gesta Romanorum. 8 Exempla, das 6. und das 7. gestrichen, wohl weil sie in Teil 3 (68r) bereits enthalten sind. Marcus regnavit, qui tantum filium unum et filiam unam habebat quos multum dilexit (93v) Rex quidam regnavit, in cuius imperio erat filius eius unigenitus a pyratis captus …–… Miles quidam perrexit ut poterit omne velamen peccati expellere et vitam eternam obtinere. Quod nobis etc. Hermann Oesterley, Gesta Romanorum, Berlin 1872, S. 399–409 (Cap. 81), 278f. (Cap. 5), 287f. (Cap. 10), 289–291 (Cap. 12), 436–440 (Cap. 106 und 107), 320 (Cap. 23), 472 (Cap. 122). Vgl. wiederum in Ms 23, 286va–288rb die Fortsetzung der Reihe, allerdings ohne Nr. 81.
  • 100r-109v leer.
Unité codicologique: Teil 5 (Bl. 110119)
Période: 3. Viertel 14. Jh.
Support: Papier, Wasserzeichen: Bl. 111118 zwei Kreise, Piccard, Wasserzeichenkartei, Nr. 161681 (1367).
Mise en page: Begrenzung des Schriftraums mit Stift (Punktierungen in den Ecken des Schriftraums), Schriftraum 16,5–17 × 11–11,5, 41–48 Zeilen.
Type d'écritures et copistes: Jüngere gotische Buchkursive von einer Hand.
Décoration: Spärlich rubriziert, rote Paragraphenzeichen; 2–3zeilige rote Lombarden mit Punktverdickungen und Konturbegleitstrichen. Marginalien: Responsio (Moralisatio), gerahmt.
Sommaire:
  • 110r-119v Gesta Romanorum. 18 Exempla, vom ersten nur die letzten sechs Zeilen; das sechste gestrichen, wohl weil es in Teil 3 (85r) bereits enthalten ist. // oportet ut ad novam legem recurrat Quidam imperator erat qui pulcram uxorem habebat quam miro modo diligebat …–… (116v) Quidam imperator statuit pro lege Ita fructus et fruicio bonorum operum dabitur nobis in celo post hanc vitam. Hermann Oesterley, Gesta Romanorum, Berlin 1872, S. 394 (der Schluss von Cap. 76, vgl. 75v), 291–294 (Cap. 13), 275–277 (Cap. 2–4), 495 (Cap. 141), 410 (Cap. 82), 459–461 (Cap. 117), 417f. (Cap. 90), 503f. (Cap. 145), 451–453 (Cap. 111), 507 (Cap. 150), 506 (Cap. 149), 506 (Cap. 148), 505f. (Cap. 147), 646 (Cap. 245), 496–498 (Cap. 142), 301–310 (Cap. 17). Vgl. wiederum in Ms 23, 288rb–291vb die Fortsetzung der Reihe, allerdings ohne Nr. 13, 82, 148, 147, 245 und 142.
  • 119v Vom Tode der Königin Margarethe von Brabant. Nachtrag, zuletzt Textverlust durch Beschnitt. Yn dem iare do es warent nach únsers herren gebúrte dusent und drú hundert iar und drizenhen iar do vart keisers Heinriches froewe als so siech das ir die arzat dz leben verseiten also das man fúr ir sele spreche viere und virzig messe als hie geschriben stant: Dri von der hailigen trivalttikait
  • 120r-v leer.
Unité codicologique: Teil 6 (Bl. 120133)
Période: 3. Viertel 14. Jh.
Support: Papier, Wasserzeichen: Bl. 122131 Mandel, Piccard, Wasserzeichenkartei, Nr. 129836 (1361).
Mise en page: Begrenzung des Schriftraums mit Blindlinien (Punktierungen in den Ecken des Schriftraums), Schriftraum 15–15,5 × 11,5–12, 37–40 Zeilen.
Type d'écritures et copistes: Ältere gotische Buchkursive von einer Hand.
Décoration: Rubriziert, rote Paragraphenzeichen; zweizeilige rote Lombarden mit Punktverdickungen und Konturbegleitstrichen.
Sommaire:
  • 121r-v Imagines Fulgentii. Refert Fulgencius de ornatu orbis, quod cum Romani multos deos coluissent Caritas a quibusdam sic depingitur: In forma pulcherrime mulieris Amicicia sic depingitur: Unus iuvenis habens faciem puerilem Dicit quidam commentator nomine Servius 121v Hec narrat Varro de sacris edibus deorum …–… ut per eum habeamus accessum ad patrem, Io. (Io 14,6): Nemo venit ad patrem nisi per me. Hans Liebeschütz, Fulgentius Metaforalis, Leipzig/Berlin 1926, S. 53f. (= Biblioteca apostolica Vaticana, Pal. lat. 1066, 242rb, 243vb, 235rb/237ra, 237ra–b, 243va); RB 7411/II; Thorndike/Kibre, Incipits, S. 1343; Bloomfield, Incipits, Nr. 6007; Kaeppeli, Scriptores, Nr. 3504; Palmer, Das Exempelwerk der englischen Bettelmönche, S. 162, Nr. 1 und 3–6. Vgl. Ms 23, 294rb.
  • 121v-131v Robertus Holcotus, Moralitates. 29 Exempla. Legitur in historia Romanorum quod quidam magnus princeps habuit duos filios, senior morabatur cum patre in quodam palacio Secundum Fulgencium et Ysidorum ymmago amoris …–… Legitur parabolice de quodam rege tres filios habuisse et illi debetur regnum inferni etc. Expliciunt moralitates Holckolt et alique ymagines Fulgencii. Die Reihe entspricht den Incipits bei Hermann Oesterley, Gesta Romanorum, Berlin 1872, S. 246–248, Nr. 5–9, 11f., 14f., 18–20, 22–24, 26, 28, 32, 35–40, 42–45 und 47, gemäss der Hs. Koblenz, Stadbibliothek, Cod. 114 (früher 355), bzw. Palmer, Das Exempelwerk der englischen Bettelmönche, S. 160–162 (dieselbe Nummernfolge). Vgl. Ms 70, 192vb (Nr. 5) und Ms 23, 294va (Nr. 6, 8 und 9).
  • 131v-133r Declamationes Senecae moralizatae.
    • Incipiunt declamaciones Senece. In civitate Atheniensi fuit constituta talis lex: cecus de publico mille denarios recipiat
    • (132r) Narrat Seneca libro primo declamacionum declaracione prima, quod lex fuit, ut filii parentes alerent sub pena carceris
    • (132v) Declamacio 2a fundatur super istam legem: casta castis, pura puris Lex est talis quod vir non dimittet uxorem si esset fidelis et grata …–… et liberavit eos repente ut patet ibidem capitulo nono etc. Anschliessend Schreibernotiz: Hic obmisi declamationes, et incipiunt gesta. Die erste Declamatio bei Hans Liebeschütz, Fulgentius Metaforalis, Leipzig/Berlin 1926, S. 54f. (= Erfurt, Universitätsbibliothek, Cod. Ampl. 4o 391, 25r). RB 7411/III,1; Bloomfield, Incipits, Nr. 2525 (6007); Kaeppeli, Scriptores, Nr. 3145 (3504); Palmer, Das Exempelwerk der englischen Bettelmönche, S. 164, Nr. 1–4.
  • 133r-v Gesta Romanorum. 4 Exempla, das 1. und das 4. mit Tinte gestrichen, das 2. und 3. mit Griffel; vom letzten nur vier Zeilen.
    • Pompeius regnavit dives valde ac potens Hoc totum habetur superius , vgl. 62r sowie die beiden folgenden Exempla, diese auf 111rv und 93v.
    • (133v) Quidam imperator regnavit qui statuit pro lege quod si mulier sub viro adulterata esset Cesar regnavit qui statuit pro lege, si quis mulierem raperet Rex quidam regnavit in cuius imperio erat quidam iuvenis …–… que nutrita in domo sua // Bricht ab. Hermann Oesterley, Gesta Romanorum, Berlin 1872, S. 273f. (Cap. 1), 276–278 (Cap. 3, 4 und 5).
Unité codicologique: Teil 7 (Bl. 134165)
Période: 3. Viertel 14. Jh.
Support: Papier, Wasserzeichen: Bl. 135154 zwei Kreise mit Sternen, Variante von Piccard, Wasserzeichenkartei, Nr. 22831 (1371), Bl. 151 /152 Nr. 161845 (1372); Bl. 159164 Ochsenkopf, Piccard, Wasserzeichenkartei, Nr. 67647 (1371).
Mise en page: Begrenzung der Spalten mit Tinte (Punktierungen in den Ecken des Schriftraums und an den Rändern in der Mitte der Schmalseiten bzw. ab Bl. 158 in den Ecken der Spalten), Schriftraum 15,5–16 × 10,5–11, zweispaltig (4,5–5), 37–46 Zeilen.
Type d'écritures et copistes: Ältere gotische Buchkursive, bis auf 136ra–b von einer Hand; 163rb Explicit in vergrösserter Textualis.
Décoration: Rubriziert, rote Überschriften und Paragraphenzeichen; 2–5zeilige rote Lombarden mit Punktverdickungen und Konturbegleitstrichen, 134ra 6zeilig mit rot ornamentiertem Binnenfeld, 148vb diagonal eingerückt mit Schaftaussparung und Ausläufern, 163rb 5zeilige schwarze Initiale mit rot und schwarz ornamentiertem Binnenfeld. Rote und schwarz-rote Verbindungslinien (Schemata). Marginalien: Moralitas, rubriziert.
Sommaire:
  • 134ra-148vb Moralitates avium. Bearbeitung des Werks De avibus des Hugo de Folieto. >Incipit prologus operis sequentis< Cum scribere illiterato debeam non miretur diligens lector si ad edificacionem illiterati de subtilibus simplicia dicam >Incipit libellus cuiusdam (Lücke) conversum cognomine Corde benignum de quadam avium significacione mistica et morali. De simplicitate columbe, primum capitulum< Si dormiatis inter medios cleros (Ps 67,14). In scriptura sacra frater tres columbas legendo repperi …–… 147va >De vespertilionibus, capitulum 80m<. Verspertiliones ut dicit Glosa non sinit hominem crescere in virtute. Expliciunt moralitates avium. >Incipit tabula de moralitatibus avium< Primum capitulum istius operis est de simplicitate columbe …–… Explicit tabula de moralitatibus avium. PL 177, col. 15/16 (Prologus alter), Sp. 15–25, 27–33 (I, 1–5, 8–9, 11–16, 21–25, 27–30, 32–33, 34 Beginn, Noctua und Bubo abweichend, 35 gekürzt), Sp. 96f. (III, 35 Schluss wiederum abweichend), Sp. 33–56 (I, 36–57, teils stark gekürzt, teils auch abweichend, zu Beginn jedoch stets übereinstimmend); ab 145ra >De alcione, capitulum 61m< ganz abweichend. CALMA Bd. 6, S. 350 (Nr. 1).
  • 148vb-158va Moralitates bestiarum. Physiologus (Dicta Chrysostomi). >Incipiunt dicta Iohannis Crisostomi de naturis bestiarum. Inprimis de leone, capitulum primum< Igitur Iacob benedicens filium suum Iudam dicebat: Catulus leonis Iudas filius meus Physiologus dicit: Tres naturas habet leo …–… (157vb) >De ovibus, capitulum 57m< De ovibus dicit Aristoteles quod si impingwantur versus septentrionalem qui facit parere opera defectuosa. Expliciunt moralitates animalium, deo gracias. >Incipit tabula de avibus [sic]< Primum capitulum de animalibus est de leone, moralitas de Christo in uterum virginis descendente …–… Explicit tabula de moralitatibus bestiarum, deo gracias. Entspricht dem Text in: Denkmäler deutscher Prosa des 11. und 12. Jahrhunderts (Abteilung B: Kommentar), hrsg. v. Friedrich Wilhelm, München 1916, S. 17–37, jedoch mit vielen Zusätzen und Umstellungen: Kapitel 1 (Löwe) um drei weitere Kapitel erweitert, 4 und 5 umgestellt, 6 (Hyäne) mit Zusatz, 7 (Affe) mit einem Zusatzkapitel, nach 8 (Elephant) folgt als Zusatz die Aspis, dann (152ra153va) der Wolf (1 Kap.) und der Hund (6 Kap.), dann 9 und 10, danach 13 (Hirsch) und 14 (Ziege) mit Zusatzkapiteln (1 bzw. 2), 15 (Fuchs), 18 (Igel), dann (155ra156ra) Salamander, Murmeltier, Schaf und mehrere Kapitel über das Rind, 16 (Biber), danach (156rb) lauter Zusätze: Chamäleon, Kamel, Euricius (2 Kap.), Hase, Frosch, Maulwurf, Stier, Dachs (3 Kap.), Tiger und Schaf; die Zusätze teils nach Physiologus, Versio B
  • 158va-163rb Moralitates vermium, serpentium, piscium et lapidum. Bearbeitung des Werks De bestiis et aliis rebus (?) des Hugo de Folieto. >Incipiunt moralitates de vermibus, 1m capitulum< Formicoleon est animal parvum formicis infestum …–… (163ra) Talem coronam merentur a Christo beatorum apostolorum chori, talem retribucionem recipient pro coruptibilibus. Quam nobis concedat qui sine fine vivit et regnat. (163rb) >Expliciunt moralitates de lapidibus, deo gracias< Primum capitulum de lapidibus est de cherobolibus, moralitas est in periculo, in appropinquacione mulierum >Explicit tabula de moralitatibus lapidum< PL 177, zu Beginn (formicoleon, formica, stellio, tinea) kaum übereinstimmend oder stark abweichend (basiliscus, draco, vipera cocodrillus), vgl. Sp. 100 (III, 41), 71f. (II, 24), 68f. (II, 21), 60f. (II, 8); gut übereinstimmend ab 160va, Sp. 76f. (II, 30, am Ende gekürzt); 82–84 (II, 36); 66f., 78–82 (II, 19, 34–35). CALMA Bd. 6, S. 351 (Nr. 2).
  • 163va-165vb leer.
Unité codicologique: Teil 8 (Bl. 166200)
Période: Ende 14. Jh.
Support: Papier, Wasserzeichen: Bl. 166198 Blume, Piccard, Wasserzeichenkartei, Nr. 126804 (1397) und 126807 (1397).
Mise en page: Begrenzung des Schriftraums mit Stift, ab 178r mit Tinte (Punktierungen in den Ecken des Schriftraum), Schriftraum 15,5–16 × 10,5, 30–36 Zeilen.
Type d'écritures et copistes: Ältere gotische Buchkursive von einer Hand, die Oberlängen der ersten Zeile z. T. ornamental verlängert.
Décoration: Rubriziert, rote Überschriften und Unterstreichungen (Bibelstellen und -zitate); zweizeilige rote Lombarden mit Punktverdickungen und Konturbegleitstrichen. Marginalien (Stellenangaben und Notazeichen), bis 192r meist rot unterstrichen.
Sommaire:
  • 166r-200v Nicolaus de Hanapis, Liber de exemplis Sacrae scripturae. Auszug mit vielen zusätzlichen Exempla. >De miraculis divina potestate factis, primum capitulum< Creacio rerum fuit ita mirabilis quod eius noticia non nisi per revelacionem venire potuit ad hominem …–… Narravit cantor magnus Parisiensis quod quidam scolaris qui visus est Parisius mori, valde penitens et compunctus, apparuit post mortem magistro suo habens cappam de cedulis conscriptam diversis sophismatibus et arta penitencia se afflixit. Sampson leonem manibus inermis laceravit nec tamen tantam probitatem parentibus suis indicare voluit, i Regum xvii leonem manibus inermis laceravit nec tamen tantam probitatem parentibus suis indicare voluit, i Regum xvii (Idc 14,6) // Bricht am Ende der Seite ab. Vgl. Sancti Bonaventurae Opera, Bd. 7, Rom 1596, S. 471a–542b (Lyon 1668, Bd. 7, S. 436b–507a), zum Bestand siehe Jörg, Katalog, S. 180f. Das letzte vollständige Exemplum: Stephani de Borbone Tractatus de diversis materiis predicabilibus (Prima pars), hrsg. v. Jacques Berlioz und Jean-Luc Eichenlaub, Turnhout 2002 (CC CM 124), S. 28, Z. 287–304 (I, 1), vgl. Iacopo da Varazze, Legenda Aurea, hrsg. v. Giovanni Paolo Maggioni, Tavarnuzze/Florenz 1998, Bd. 2, S. 111865–79. Distelbrink, Bonaventurae scripta, S. 96f., Nr. 64; RB 5815; Bloomfield, Incipits, Nr. 1006; Kaeppeli, Scriptores, Nr. 3094.