Descrizione breve:I due testi, De rebus bellicis (cc. 5r-17v) e Notitia dignitatum (cc. 19r-94r), riuniti in questo manoscritto, risalgono all’Antichità e presentano rispettivamente le macchine da guerra utilizzate dall’esercito romano nel primo caso, e l’organizzazione militare del Basso Impero nelle sue parti occidentali e orientali, nell’altro. Già in origine sono stati concepiti, tra la fine del IV e l’inizio del V secolo, con delle illustrazioni; la più antica copia conosciuta, risalente alla fine del IX e all’inizio del X secolo, era conservata nella biblioteca della cattedrale di Spira (di cui oggi rimane un solo foglio). Questa copia fu presa in prestito nel 1436 dal cardinale Pietro Donato mentre si trovava al concilio di Basilea dove furono realizzate almeno due copie, miniate da Péronet Lamy (Oxford, Bodleian Library, Ms. Canon. Misc. 378; Parigi, BnF, lat. 9661). Il manoscritto della Fondazione Bodmer ne costituisce una nuova riproduzione, almeno di un secolo più tardiva, che potrebbe essere servita all’edizione di questi due testi, immagini comprese, realizzata da Sigismundus Gelenius e pubblicata da Froben a Basilea nel 1552.(rou)
Descrizione standard: Pellegrin Elisabeth, Manuscrits Latins de la Bodmeriana, Cologny-Genève 1982, p. 234-236.
Mostra la descrizione standard
Online dal: 10.12.2020
Cologny, Fondation Martin Bodmer, Cod. Bodmer 118
Carta · II + 94 ff. · 32.9 x 22.5 cm · regione di Basilea · intorno all 1520-1530?
De rebus bellicis e Notitia dignitatum
Come citare:
Cologny, Fondation Martin Bodmer, Cod. Bodmer 118, f. 4v – De rebus bellicis e Notitia dignitatum (https://www.e-codices.ch/it/list/one/fmb/cb-0118)
Supporto materiale: Papier (filigrane, var. Briquet 492?)
Dimensioni:
II + 94 ff. (D'après la foliotation récente, dans le bas à gauche des feuillets, qui commence au 3e f., les deux premiers (I-II) étant blancs.)
Formato: 329 x 225 mm.
Numerazione delle pagine: pagination contemporaine de [1] à 4, 7-8, 5-6, 9-26 aux f. 5-17; f. I-IIv, Iv-4, 18-18v, 54v-55 et 94v blancs). Comme l'indique la pagination les f. 8 (p. 5-6) et 7 (p. 7-8) sont intervertis, lire: f. 6, 8, 7, 9...
Composizione dei fascicoli: f. I-II : bifolio; f. 1-4: binion; f. 5-10: ternion; f. 11-18: quaternion; f. 19-90 : 12 ternions; f. 91-92 et 93-94 : 2 bifolios. Réglure invisible, sauf justification des 2 colonnes à la pointe sèche.
Disposizione della pagina:
justification, f. 5-17v: 205 x 120 mm., f. 19-94: 230 x 130-150 mm. f. 5-17v, 27 lignes à la page; f. 19-19v: 4 colonnes et f. 20-94: 2 à 3 colonnes, 30 lignes.
Tipo di scrittura e mani:
Ecritures humanistiques cursives penchées, 2 mains:
Nombreuses peintures (aquarelles) à pleine page ou à demi-page illustrant les textes,
celle du f. 20v est exceptionnellement rehaussée d'or et encadrée d'une bordure d'or,
f. 1: en haut globe surmonté d'un aigle aux ailes éployées, en bas lettres : S.P.Q.R. (Nota: Peinture identique à celle du f. 1, du ms. Paris B. N. lat. 9661.),
Legatura:
moderne, anglaise, vers 1800 (selon le catalogue de vente de Sotheby), veau marron foncé, plats bordés d'un filet d'or, au dos dorures et titre d'or: « IMPERIVM ET INSIGNIA ROMANORVM », tranches gaufrées.
(praef.), inc.:
Coelesti semper instinctu felicis reipublicae uestrae commoditas …–…
f. 6subueniendum est prope [sic] philophiae [sic] libertatem.
(f. 8)
(texte):
>De inhibenda largitate.<Bellicam laudem et gloriam triumphorum utilitas …–…
ubi iustitia profitente discernuntur merita singulorum.
éd. S. Gelenius, Notitia utraque cum Orientis tum Occidentis ultra Arcadii Honoriique Caesarum tempora... subiungitur Notitiis vetustus liber de Rebus bellicis, Bâle, Froben, 1552 (non paginée).
avec traduction anglaise: E. A. Thompson, A roman reformer and inventor being a new text of the treatise "De rebus bellicis" ..., Oxford, 1952, p. 91-105.
f. 19-94Notitia dignitatum
(ms. d de I. G. Maier, ouvr. cit.).
(Pars Orientis), titre:
Notitia dignitatum omnium ciuilium et militarium Orientis. …–…
(chap. 1 : Index):
Pręfectus Prętorio Orientis …
(f. 19v)
col. 1 en bas (chap. 2):
Sub dispositione virorum ill. // col. 2 // P. P. per Orientem sunt diœceses infrascriptę. Oriens. Aegyptus. Asiana Pontica. Thracia …
f. 53
… ad similitudinem praesidis Thebaide officium habent
(Pars Occidentis), titre, f. 55:
>Notitia dignitatum omnium tam ciuilium quam militarium in partibus Occidentis.<
(chap. 1: Index):
Praefectus praetorio Italiae …
(chap. 2), f. 56:
>Sub dispositione uirorum illustrium praefectorum praetor[io] Italiae dioceses infrascriptae<
expl.
… clementiae principalis.
(suite en rouge)
>Caeteri praesides ad similitudinem praesidis Dalmatiae officium habent.<
éd. S. Gelenius, ouvr. cit. supra.
O . Seeck, Notitia dignitatum, accedunt Notitia Urbis Constantinopolitanae et Latercula prouinciarum, Berlin, 1876, p. 1-225.
Origine del manoscritto: Le manuscrit paraît être une copie du ms. Paris Bibl. nat. lat. 9661 (XVe s.), lui-même copié sur le fameux Codex Spirensis perdu (cf. I. G. Maier, ouvr. cit. infra), et il semble avoir été utilisé par S. Gelenius (cf. infra) pour son édition des deux œuvres parue à Bâle en 1552.
Provenienza del manoscritto:
Le collectionneur anglais Francis Douce (1757-1834) (Nota: Cf. Seymour de Ricci, English collectors of books and manuscripts (1530-1930) ..., Londres, 1960, p. 101. Il légua ses livres et manuscrits à la Bodleian Library d'Oxford.), note au crayon de sa main au verso du plat supérieur signée « F.D. », et monogramme avec paraphe au f. 1.
Sir Thomas Phillipps, n° 6747 de sa collection, qui acquit le manuscrit en 1835 chez les libraires londoniens Payne and Foss (Nota: Cf. A. N. L. Munby, Phillipps Studies, III, Cambridge, 1954, p. 161.)
Acquisizione del manoscritto: Acquis par Martin Bodmer en 1966 (Vente Sotheby du 29 novembre 1966, n° 80).
Bibliografia:
H. Omont, Le plus ancien manuscrit de la Notitia dignitatum, dans Mémoires de la Soc. nat. des antiquaires de France, 51, 1891, p. 227 n. 1 (sous la cote: Cheltenham 6747) .
Bibliotheca Phillippica, N. S. Medieval manuscripts, Part II. Catalogue of forty four manuscripts..., Sotheby, 29 November 1966, p. 107-110, pl. en couleur = f. 79v, et pl. 28 = f. 4v actuel.
I. G. Maier, The Giessen, Parma and Piacenza codices of the "Notitia dignitatum" with some related texts, dans Latomus, XXVII, 1968, p. 101.
Gallien in der Spätantike. Von Kaiser Constantin zu Frankenkönig Childerich, Mainz 1980, p. 33-36.